عوارض چاقی چیست؟ مهمترین عوارض اضافه وزن بیش از حد

1404/05/13
اشتراک گذاری
2 از 5

چاقی یکی از معضلات جدی بهداشتی در قرن بیست ویکم است که به عنوان یک بیماری مزمن شناخته می شود. با افزایش سبک زندگی کم تحرک، تغذیه ناسالم و استرس های روزمره، نرخ چاقی در سراسر جهان رو به افزایش است. عوارض چاقی چیست؟ مهمترین عوارض اضافه وزن بیش از حد

عوارض چاقی چیست؟ مهمترین عوارض اضافه وزن بیش از حد

حقایق و آمار جالب درباره چاقی و اضافه وزن!

در سال ۲۰۲۲، از هر ۸ نفر در جهان، یک نفر دچار چاقی بود.
از سال ۱۹۹۰ تاکنون، شیوع چاقی در میان بزرگسالان بیش از دو برابر و در میان نوجوانان حدود چهار برابر افزایش یافته است.
در همین سال (۲۰۲۲)، حدود ۲.۵ میلیارد بزرگسال (۱۸ سال به بالا) دچار اضافه وزن بودند که از این میان، ۸۹۰ میلیون نفر به چاقی مبتلا بودند.
به طور کلی، ۴۳ درصد از بزرگسالان ۱۸ سال به بالا اضافه وزن داشتند و ۱۶ درصد نیز با چاقی زندگی می کردند.
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۵ میلیون کودک زیر ۵ سال اضافه وزن داشتند.
همچنین در سال ۲۰۲۲، بیش از ۳۹۰ میلیون کودک و نوجوان بین ۵ تا ۱۹ سال دارای اضافه وزن بودند که از این تعداد، ۱۶۰ میلیون نفر دچار چاقی بودند. (منبع)

تعریف چاقی و شاخص توده بدنی (BMI)

قبل از توضیح بیشتر در مورد اینکه عوارض چاقی چیست؟ بهتر است با مفهوم چاقی آشنا شوید. مهم ترین عامل تشخیص چاقی بررسی شاخص توده بدنی است. شاخص توده بدنی معیاری است که با بررسی نسبت قد و وزن افراد مشخص می شود.

پزشکان با بررسی شاخص توده بدنی تعیین می کنند که آیا شخص دارای اضافه وزن هست یا خیر! به طور معمول اگر شاخص توده بدنی شخص از 30 بالاتر باشد می توان گفت شخص دچار اضافه وزن یا چاقی می باشد.

یک فرمول ساده برای محاسبه شاخص توده بدنی تقسیم کردن عدد وزن به کیلو گرم بر عدد قد به متر است و کسر به دست آمده را به توان 2 برسانید تا شاخص توده بدنی شما مشخص شود. بالا بودن شاخص توده بدنی هم به تدریج سبب بروز عوارض اضافه وزن می شود.

چاقی حالتی است که در آن میزان چربی بدن بیش از حد نرمال است. برای ارزیابی چاقی معمولاً از شاخص توده بدنی (BMI) استفاده می شود:

بازه BMI	وضعیت وزنی
۱۸.۵ تا ۲۴.۹	وزن نرمال
۲۵ تا ۲۹.۹	اضافه وزن
بالای ۳۰	چاقی
بالای ۴۰	چاقی مرضی (Morbid Obesity)

نکته: البته BMI تنها معیار نیست و فاکتورهایی مانند درصد چربی بدن، دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن نیز اهمیت دارند. هر چند در برخی موارد می تواند چاقی ارثی (ژنتیکی) باشد!

دسته بندی مهمترین عوارض چاقی

عوارض چاقی را می توان در چند دسته اصلی بررسی کرد:

بیماری های قلبی عروقی
اختلالات متابولیک
مشکلات گوارشی
بیماری های تنفسی
اختلالات هورمونی و جنسی
عوارض ارتوپدی و اسکلتی-عضلانی
عوارض روانی و اجتماعی
افزایش خطر برخی سرطان ها
مشکلات پوستی
عوارض مربوط به بارداری و ناباروری

در ادامه، به بررسی مفصل هر یک از این موارد می پردازیم.

۱- بیماری های قلبی عروقی

چاقی یکی از اصلی ترین دلایل بیماری های قلبی عروقی است، از جمله:

فشار خون بالا

افزایش وزن باعث افزایش حجم خون و بار بیشتر روی قلب می شود. این فشار اضافی، خطر ابتلا به فشار خون بالا را بالا می برد.

چربی های احشایی اطراف قلب و کبد عملکرد طبیعی این اندام ها را مختل کرده و فشار خون، کلسترول LDL و تری گلیسرید را افزایش می دهد. تحقیقات nutritionsource نشان می دهد برای هر افزایش ۵ واحدی BMI بالاتر از ۲۵، خطر مرگ زودرس ناشی از بیماری های قلبی تا حدود ۴۹ درصد افزایش می یابد.

کلسترول بالا و آترواسکلروز

چربی اضافی در بدن باعث افزایش LDL (کلسترول بد) و کاهش HDL (کلسترول خوب) می شود و پلاک های چربی در رگ ها جمع شده و به تنگی و انسداد رگ ها منجر می گردد.

نارسایی قلبی

در بلندمدت، بار اضافی روی قلب باعث تضعیف عضلات قلب و کاهش کارایی آن می شود.

۲- اختلالات متابولیک

چاقی زمینه ساز اصلی سندروم متابولیک است که شامل:

فشار خون بالا
قند خون بالا
چربی خون بالا
چاقی شکمی
دیابت نوع ۲

چربی اضافی باعث مقاومت سلول ها به انسولین می شود. این مقاومت انسولینی می تواند منجر به دیابت نوع ۲ گردد که خود عامل بسیاری از عوارض دیگر از جمله آسیب کلیوی، نابینایی و مشکلات عصبی است.

چاقی یکی از عوامل اصلی بروز دیابت نوع ۲ است و تخمین زده می شود که بیش از ۸۰–۸۵ درصد افراد دارای اضافه وزن در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. مقاومت به انسولین در افراد چاق، ابتدا بدون علامت ظاهر می شود اما به تدریج به افزایش قند خون و عوارض کلیوی، چشمی و قلبی منتهی خواهد شد. (منبع)

۳- مشکلات گوارشی

چاقی با اختلالات متعددی در دستگاه گوارش همراه است، از جمله:

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)

چربی در کبد تجمع می یابد و باعث التهاب و در موارد شدیدتر سیروز کبدی می شود.

رفلاکس معده (GERD)

چاقی فشار شکمی را افزایش می دهد که منجر به بازگشت اسید معده به مری می شود.

سنگ صفرا

افزایش کلسترول و کاهش تخلیه کیسه صفرا، احتمال تشکیل سنگ صفرا را در افراد چاق بیشتر می کند.

۴- آپنه خواب و اختلالات تنفسی

وقفه تنفسی در خواب (Sleep Apnea)

تجمع چربی در ناحیه گردن و مجاری تنفسی باعث انسداد در زمان خواب شده و باعث کاهش اکسیژن رسانی می شود.

چاقی منجر به آپنه انسدادی خواب می شود، وضعیتی که در آن راه های تنفسی بارها در طول خواب مسدود می شود. این مسئله در بلندمدت باعث بهم خوردن ریتم طبیعی خواب (circadian rhythm)، خستگی مزمن، کاهش تمرکز و حتی فشار خون بالا می گردد.

آسم

افراد چاق بیشتر دچار تنگی نفس، التهابات راه های هوایی و شدت یافتن آسم می شوند.

۵- اختلالات هورمونی و جنسی

در زنان:

اختلال در چرخه قاعدگی
سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
کاهش احتمال باروری

در مردان:

کاهش سطح تستوسترون
اختلالات نعوظ
کاهش میل جنسی

۶- عوارض ارتوپدی و اسکلتی-عضلانی

آرتروز

چربی بدن فشار زیادی بر مفاصل وارد می کند، به ویژه در زانو، ران و کمر، که منجر به تخریب مفاصل و آرتروز می شود.

اضافه وزن فشار مکانیکی زیادی بر مفاصل تحمل کننده وزن، مانند زانوها، لگن و ستون فقرات وارد می کند و علائم آرتروز را تشدید می کند. افرادی که BMI بین 30 تا 35 دارند تا ۵ برابر بیشتر احتمال ابتلا به آرتروز زانو نسبت به BMI نرمال گزارش شده است. (منبع)

کمردرد مزمن

اضافه وزن باعث اختلال در تعادل طبیعی ستون فقرات و کشیدگی عضلات پشتی می شود.

۷- عوارض روانی و اجتماعی

افسردگی و اضطراب

افراد چاق به دلیل تصویر بدنی منفی، مورد تمسخر قرار گرفتن یا احساس طردشدگی، بیشتر دچار افسردگی می شوند.

افراد دارای چاقی، خطر بیشتری برای بروز افسردگی و اضطراب دارند و همین طور افرادی که دچار افسردگی هستند، در معرض خطر افزایش وزن یا چاقی قرار دارند. این ارتباط «دوطرفه (bidirectional)» خوانده می شود.

مطالعات californiahealthline نشان داد که افراد چاق نسبت به افراد دارای وزن نرمال، حدود ۵۵ درصد احتمال بیشتر برای ابتلا به افسردگی دارند و برعکس، افرادی که افسردگی دارند، ۵۸ درصد احتمال بیشتری برای چاقی دارند.

کاهش عزت نفس

مقایسه خود با دیگران، تجربه ناکامی در روابط اجتماعی و حرفه ای، باعث کاهش اعتمادبه نفس می شود.

تبعیض و استیگما

جامعه معمولاً نسبت به افراد چاق نگاه منفی دارد که می تواند در محیط کار، مدرسه یا خانواده تأثیرگذار باشد.

۸- افزایش خطر ابتلا به سرطان

چاقی با افزایش التهاب مزمن در بدن، تولید بیش از حد استروژن و انسولین، خطر ابتلا به برخی سرطان ها را افزایش می دهد:

سرطان سینه (به ویژه بعد از یائسگی)
سرطان رحم و تخمدان
سرطان کولون
سرطان کلیه
سرطان مری
سرطان پانکراس

طبق اطلاعات منتشر شده در وب سایت CDC، داشتن اضافه وزن یا چاقی با افزایش خطر ابتلا به ۱۳ نوع سرطان مختلف مرتبط است که در مجموع حدود ۴۰ درصد موارد سرطان تشخیص داده شده در آمریکا را تشکیل می دهد.

این ۱۳ نوع شامل سرطان مری (آدنوکارسینوم)، پستان (در زنان پس از یائسگی)، روده بزرگ و راست روده، رحم، کیسه صفرا، بخش فوقانی معده، کلیه، کبد، تخمدان، پانکراس، تیروئید، مننژیوم (تومور بافت مغز) و میلوم متعدد است.

۹- مشکلات پوستی

عفونت های قارچی

در چین های پوستی، به دلیل گرما و رطوبت بالا، محیط مناسبی برای رشد قارچ ها فراهم می شود.

آکانتوزیس نیگریکانس

تیره شدن پوست در نواحی چین دار مثل گردن، زیربغل و کشاله ران که اغلب با دیابت و مقاومت به انسولین همراه است.

۱۰- عوارض چاقی در دوران بارداری

چاقی در زنان باردار می تواند منجر به:

دیابت بارداری
فشار خون بارداری و پره اکلامپسی
زایمان سخت تر یا سزارین
خطر بیشتر تولد نوزاد با نقص مادرزادی
افزایش احتمال چاقی در کودک در آینده
خطر مرگ زودرس

چاقی با افزایش خطر بیماری های مزمن و سیستمیک، طول عمر فرد را کاهش می دهد. پژوهش ها نشان داده اند که افراد دارای چاقی مرضی، ممکن است تا ۸ تا ۱۰ سال زودتر از افراد با وزن طبیعی فوت کنند.

عوامل اصلی بروز چاقی و اضافه وزن

۱- کم خوابی

خواب ناکافی باعث افزایش اشتها و تمایل به خوردن غذاهای پرکالری می شود، به ویژه در ساعات پایانی شب. کاهش خواب، تعادل هورمونی را بر هم زده و احتمال ذخیره کالری اضافی در بدن را افزایش می دهد.

۲- کم تحرکی

عدم فعالیت بدنی منجر به عدم مصرف کالری دریافتی می شود. بدون ورزش، بدن تعادل بین دریافت و مصرف انرژی را از دست داده و در نهایت به چاقی ختم می شود.

۳- کم کاری تیروئید

اختلال در عملکرد غده تیروئید باعث کاهش سوخت وساز می شود. این کاهش متابولیسم باعث ذخیره چربی بیشتر در بدن و در نتیجه افزایش وزن می شود.

۴- استرس

استرس، سطح هورمون چاقی و کورتیزول را بالا می برد که باعث افزایش اشتها و میل به غذاهای شیرین و پرکالری می شود. این واکنش روانی ـ فیزیولوژیکی یکی از علل رایج چاقی است.

۵- داروهای روان پزشکی

برخی داروهای ضدافسردگی و اعصاب می توانند متابولیسم بدن را کند کرده یا اشتها را افزایش دهند. هرگونه تغییر در دارو تنها باید با نظر پزشک صورت گیرد.

۶- افزایش سن

با بالا رفتن سن، توده عضلانی کاهش و متابولیسم کندتر می شود. این تغییر طبیعی باعث کاهش نیاز بدن به انرژی و در صورت تغذیه نامتناسب، افزایش وزن می شود.

۷- تغذیه ناسالم

مصرف زیاد قند، چربی، نشاسته و کمبود فیبر، از مهم ترین علل تغذیه ای چاقی هستند. نان، برنج، شیرینی ها، نوشیدنی های شیرین و فست فودها از منابع اصلی کالری اضافه محسوب می شوند.

4 راهکار مؤثر برای درمان چاقی

۱- اصلاح رژیم غذایی

برای کنترل وزن، باید رژیمی متعادل، سرشار از میوه، سبزی، فیبر و پروتئین انتخاب کنید. حذف یا کاهش غذاهای فرآوری شده، سرخ شده و پرکالری گام مهمی در این مسیر است.

۲- پرهیز از نوشیدنی های ناسالم

نوشابه ها، آب میوه های صنعتی و نوشیدنی های انرژی زا دارای قند بالا و کالری پنهان هستند. نوشیدنی های طبیعی یا آب ساده جایگزین های سالم تری اند.

۳- افزایش فعالیت بدنی

ورزش منظم مانند پیاده روی، شنا، یا تمرینات هوازی به سوزاندن کالری و افزایش توده عضلانی کمک می کند. فعالیت روزانه باعث ایجاد تعادل انرژی و حفظ تناسب اندام می شود.

۴- تغییر عادات غذایی

کوچک تر کردن وعده ها، استفاده از بشقاب کوچک، آهسته غذا خوردن و پرهیز از خوردن هنگام تماشای تلویزیون، به کاهش وزن تدریجی و پایدار کمک می کند. همچنین از گیاهان دارویی برای درمان چاقی نیز استفاده کنید.

سخن پایانی

در مجموع چاقی فراتر از یک دغدغه ظاهری یا زیبایی شناختی است و پیامدهای عمیق و چندلایه ای بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد دارد.

از افزایش خطر دیابت نوع ۲ و بیماری های قلبی گرفته تا ابتلا به برخی سرطان ها و اختلالات خواب، هر یک از این عوارض می توانند کیفیت زندگی را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهند.

افزون بر این، تأثیرات روانی نظیر افسردگی و اضطراب اغلب با پیامدهای فیزیکی همراه می شوند و یک چرخه معیوب را شکل می دهند. داده های علمی معتبر و تجربه های بالینی نشان می دهند که حتی کاهش نسبی وزن نیز به بهبود قابل توجهی در وضعیت سلامت عمومی منجر می شود.

پیشگیری از چاقی و تلاش برای حفظ وزن سالم، بهترین سرمایه گذاری برای سلامت و کیفیت زندگی است. آگاهی از عوارض چاقی، نخستین گام برای تغییر سبک زندگی و کنترل آن است.

سوالات متداول

آیا چاقی باعث کاهش حس چشایی و بویایی می شود؟

تحقیقات نشان داده اند که چاقی با کاهش گیرنده های حسی در مغز مرتبط با طعم و بو، باعث کاهش تدریجی حس چشایی و بویایی می شود. این موضوع منجر به پرخوری می شود، چون فرد احساس سیری یا لذت غذایی کمتری دارد.

آیا چاقی روی عملکرد داروها در بدن تأثیر می گذارد؟

افراد چاق ممکن است به دوزهای متفاوتی از داروها نیاز داشته باشند، چون چربی بدن می تواند جذب، توزیع و دفع داروها را تغییر دهد، به ویژه داروهای محلول در چربی.

آیا چاقی باعث کاهش اثربخشی بی حسی و بیهوشی در جراحی ها می شود؟

بله در افراد چاق، بیهوشی و بی حسی ممکن است کمتر مؤثر یا پرخطرتر باشد، چون چربی بدن توزیع دارو را تغییر می دهد و دسترسی به وریدها یا مجاری هوایی سخت تر است.

آیا چاقی باعث نازک شدن بافت مغز می شود؟

برخی مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده اند که چاقی با کاهش ماده خاکستری مغز، مخصوصاً در نواحی مرتبط با تصمیم گیری و حافظه، مرتبط است.

آیا چاقی در مردان باعث تحلیل بیضه ها و کاهش کیفیت اسپرم می شود؟

چربی اضافی باعث افزایش تبدیل تستوسترون به استروژن می شود که در مردان می تواند به کوچک شدن بیضه ها، کاهش تولید اسپرم و ناباروری منجر گردد.

آیا چاقی خطر افتادن و شکستگی استخوان را افزایش می دهد؟

بله برخلاف تصور عموم، استخوان افراد چاق به رغم تحمل بار بیشتر، شکننده تر است. چربی اضافی عملکرد سلول های استخوان ساز را مختل می کند و تعادل حرکتی را نیز کاهش می دهد.

آیا چاقی ممکن است باعث کاهش اثربخشی واکسن ها شود؟

بله سیستم ایمنی در افراد چاق ممکن است پاسخ ضعیف تری به واکسن ها داشته باشد، به ویژه واکسن های آنفولانزا و کرونا، به دلیل التهاب مزمن و کاهش عملکرد لنفوسیت ها.

مقالات مرتبط