روغن شحم گاو چیست؟ (خواص، کاربردها و عوارض احتمالی)

ترکیبات شیمیایی روغن شحم گاو

بر اساس مطالعات تغذیه ای، روغن شحم گاو ترکیبی از اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع است.

• اسیدهای چرب اشباع: استئاریک اسید، پالمیتیک اسید
• اسیدهای چرب غیر اشباع: اولئیک اسید (امگا ۹)، لینولئیک اسید (امگا ۶)
• ویتامین ها: ویتامین A، ویتامین D، ویتامین K2
• مواد معدنی: آهن، روی و سلنیوم به مقدار اندک

این ترکیبات باعث می شوند که شحم گاو هم انرژی زا باشد و هم در صورت مصرف اصولی، به تقویت سیستم ایمنی و سلامت بدن کمک کند.

خواص روغن شحم گاو

۱- کمک به لاغری و کاهش چربی شکمی

یکی از خاص ترین ویژگی های شحم گاو، وجود اسید لینولئیک مزدوج (CLA) است. این ماده در تحقیقات علمی به عنوان یک چربی سوز طبیعی شناخته می شود. CLA می تواند:

• متابولیسم بدن را افزایش دهد.
• مانع تجمع سلول های چربی در ناحیه شکم شود.
• به جای چربی سوزی مضر، باعث افزایش توده عضلانی شود.

به همین دلیل، برخلاف باور عموم که چربی خوردن مساوی با چاق شدن است، مصرف متعادل شحم گاو در کنار ورزش و رژیم سالم، به کاهش وزن کمک می کند.

۲- بهبود سلامت قلب و عروق

گرچه روغن های حیوانی معمولاً متهم به افزایش بیماری های قلبی می شوند اما شحم گاو استثناست. دلیل آن:

• وجود اسید استئاریک که برخلاف سایر چربی های اشباع، کلسترول بد (LDL) را افزایش نمی دهد.
• وجود اولئیک اسید (امگا ۹) که باعث افزایش کلسترول خوب (HDL) می شود.
• ویتامین K2 که در شحم یافت می شود، از رسوب کلسیم در رگ ها جلوگیری کرده و خطر گرفتگی عروق را کاهش می دهد.

۳- تقویت استخوان ها و مفاصل

مصرف متعادل این روغن می تواند:

• از پوکی استخوان در سنین بالا پیشگیری کند.
• به ترمیم شکستگی ها سرعت ببخشد.
• التهاب مفاصل را کاهش داده و درد آرتروز را تسکین دهد.
• در طب سنتی نیز مالیدن شحم بر زانوها و مفاصل به عنوان درمان طبیعی دردهای استخوانی توصیه شده است.

۴- بهبود عملکرد گوارشی

شحم گاو از دیدگاه طب سنتی، خاصیت مُلیّن و تقویت کننده معده دارد. فواید آن برای دستگاه گوارش عبارتند از:

• کاهش یبوست مزمن
• تقویت عملکرد روده ها
• بهبود جذب ویتامین های محلول در چربی
• تسکین التهاب معده و کمک به بهبود زخم معده

۵- تقویت سیستم ایمنی بدن

این روغن حاوی آنتی اکسیدان های طبیعی و مقادیر اندکی از عناصر معدنی مانند سلنیوم است که نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و کاهش آسیب رادیکال های آزاد دارند. به همین دلیل مصرف شحم گاو می تواند در پیشگیری از بیماری های عفونی و حتی برخی سرطان ها مؤثر باشد.

۶ خواص شحم گاو برای پوست و مو

مصرف خوراکی و حتی استفاده موضعی از شحم گاو، اثرات شگفت انگیزی برای زیبایی دارد:

• آبرسانی و نرمی پوست خشک
• بهبود اگزما و حساسیت های پوستی
• جلوگیری از پیری زودرس و چروک
• تقویت ریشه مو و کاهش ریزش
• افزایش درخشندگی و ضخامت مو

۷- تقویت انرژی و افزایش قدرت بدنی

به دلیل چگالی بالای انرژی، شحم گاو یک منبع عالی برای ورزشکاران و افرادی است که فعالیت بدنی سنگین دارند. این روغن به تدریج انرژی را آزاد می کند و باعث می شود بدن دیرتر احساس خستگی کند.

۸- بهبود باروری و سلامت جنسی

در طب سنتی، شحم گاو به عنوان مقوی قوای جنسی معرفی شده است. ویتامین های A، D و K2 در تنظیم هورمون ها و افزایش کیفیت اسپرم و تخمک نقش دارند. مصرف متعادل آن می تواند:

• در مردان به بهبود میل و توان جنسی کمک کند.
• در زنان باعث تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود باروری شود.

۹- کمک به سلامت کبد و کاهش کبد چرب

برخی تحقیقات نشان داده اند که شحم گاو در کاهش التهاب کبد و جلوگیری از تجمع بیش از حد چربی در کبد مؤثر است. البته مصرف بی رویه نتیجه معکوس خواهد داشت و باید با مشورت پزشک باشد.

۱۰- خواص ضد سرطانی

اسید لینولئیک مزدوج (CLA) موجود در شحم گاو، در مطالعات آزمایشگاهی دارای خاصیت ضد سرطانی معرفی شده است و جزو رژیم غذایی پیشگیری از سرطان می باشد. این ماده می تواند:

• رشد سلول های سرطانی را مهار کند.
• سیستم ایمنی را در برابر سلول های غیرطبیعی تقویت کند.
• از بروز سرطان روده بزرگ و سینه پیشگیری کند.

جایگاه روغن شحم گاو در طب سنتی

شحم گاو در طب سنتی ایران و طب اسلامی جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان یکی از روغن های حیوانی شفابخش شناخته می شود. حکمای بزرگ همچون ابن سینا، رازی، جرجانی و نیز روایات اسلامی، بارها به مصرف متعادل این روغن اشاره کرده اند.

۱- نظر حکمای طب سنتی

ابن سینا در کتاب «قانون» شحم گاو را روغنی معتدل المزاج معرفی می کند که نه مانند دنبه سنگین است و نه مانند روغن های نباتی بی خاصیت.

رازی معتقد بود شحم گاو در تقویت قوای جسمی، افزایش طول عمر و بهبود عملکرد دستگاه گوارش نقش دارد.

در برخی منابع سنتی آمده است که شحم گاو به پاکسازی اخلاط بلغمی و مزاج سوداوی کمک می کند و از این رو برای افرادی که دچار ضعف، خستگی یا افسردگی هستند، مفید است.

۲- جایگاه در طب اسلامی

در احادیث و روایات اسلامی نیز به مصرف شحم گاو توصیه شده است. برخی منابع طب اسلامی بیان می کنند که:

• مصرف متعادل شحم گاو موجب تقویت بدن و افزایش قوای جنسی می شود.
• این روغن خاصیت بلغم زدا دارد و به همین دلیل در پیشگیری از بیماری های ناشی از سردی و رطوبت بدن توصیه شده است.
• گفته شده است که شحم گاو برای کسانی که دچار یبوست، ضعف اعصاب یا کم خونی هستند، مفید است.

۳- طبع شحم گاو در طب سنتی

در تقسیم بندی مزاج ها، شحم گاو دارای طبع گرم و ترِ معتدل است.

• برای افراد با مزاج سرد و خشک (افرادی که اغلب دچار ضعف اعصاب، افسردگی یا مشکلات مفصلی هستند) بسیار مفید است.
• برای افراد با مزاج گرم و خشک باید با مصلحات (ادویه هایی مثل دارچین، زنجبیل یا هل) مصرف شود تا تعادل ایجاد کند.

کاربردهای درمانی روغن شحم گاو در طب سنتی

• درمان ضعف عمومی: شحم گاو به عنوان یک غذای مقوی برای افرادی که دچار لاغری یا ضعف مفرط هستند، توصیه شده است.
• رفع درد مفاصل: مالیدن موضعی آن روی زانو، کمر و مفاصل به کاهش درد و خشکی کمک می کند.
• درمان مشکلات گوارشی: در منابع آمده که شحم گاو باعث تقویت معده و درمان نفخ و یبوست شدید می شود.
• افزایش طول عمر: حکما بر این باور بودند که مصرف متعادل شحم گاو در طول عمر و جلوگیری از پیری زودرس نقش دارد.
• تقویت قوای جنسی: برای رفع ضعف جنسی در مردان و زنان، مصرف آن همراه با خرما یا عسل توصیه می شده است.
• تقویت اعصاب و حافظه: به ویژه برای افرادی که فعالیت ذهنی زیادی دارند یا دچار فراموشی هستند

روش تهیه روغن شحم گاو

برای تهیه روغن شحم گاو، معمولاً از چربی های اطراف کلیه و پهلوی گاو استفاده می شود که خالص تر و باکیفیت تر از سایر بخش ها هستند. مراحل سنتی و اصولی آماده سازی روغن شحم گاو به شکل زیر است:

۱- شستشو و آماده سازی چربی

چربی های تازه گاو را ابتدا از رگ، گوشت اضافه و ناخالصی ها جدا کرده و چند بار با آب سرد می شویند تا بوی نامطبوع کاهش یابد. گاهی برای از بین بردن کامل خونابه، از کمی نمک یا آب لیمو در مرحله شستشو استفاده می شود.

۲- خرد کردن و آماده سازی برای ذوب

پس از شستشو، شحم گاو را به قطعات کوچک خرد می کنند. خرد کردن باعث می شود حرارت دهی یکنواخت تر انجام گیرد و روغن راحت تر از چربی جدا شود.

۳- ذوب کردن با حرارت ملایم

چربی خرد شده در ظرف مسی یا استیل قرار داده شده و روی حرارت ملایم گذاشته می شود. استفاده از شعله کم بسیار مهم است، زیرا حرارت زیاد باعث تغییر رنگ، بوی نامطبوع و از بین رفتن خواص روغن شحم گاو خواهد شد. در برخی روش های سنتی، کمی آب به ظرف اضافه می کنند تا مانع از سوختن چربی شود.

۴- صاف کردن روغن

پس از ذوب شدن کامل، روغن به کمک پارچه نخی یا صافی های ریز از تفاله ها جدا می شود. این کار باعث می شود روغن شحم گاو شفاف تر، سبک تر و بدون ذرات اضافی باشد.

۵- بسته بندی و نگهداری

روغن آماده شده باید در ظروف شیشه ای یا سفالی ریخته شود. نگهداری در جای خنک و دور از نور مستقیم خورشید باعث ماندگاری طولانی تر و حفظ کیفیت روغن می شود. در صورت نگهداری درست، روغن شحم گاو تا چندین ماه بدون افت کیفیت قابل مصرف خواهد بود.

نکته: برخی افراد برای کاهش بوی خاص شحم گاو، هنگام تهیه آن از دارچین، هل یا میخک استفاده می کنند. این ادویه ها علاوه بر بهبود طعم و بو، خواص دارویی روغن را نیز تقویت می کنند.

نحوه صحیح مصرف شحم گاو

روغن شحم گاو به دلیل ارزش غذایی بالا و خواص درمانی که دارد، می تواند به شکل های مختلفی در برنامه غذایی روزانه مورد استفاده قرار گیرد. البته میزان و روش مصرف آن باید متعادل باشد تا علاوه بر بهره مندی از فواید، دچار مشکلات گوارشی یا افزایش چربی نشوید.

روش های رایج مصرف شحم گاو:

به عنوان روغن پخت و پز: می توان شحم گاو را جایگزین روغن های صنعتی در سرخ کردن یا تفت دادن غذاها کرد. این روش یکی از سالم ترین جایگزین ها برای روغن های ترانس بالا است.

1. در خورشت ها و غذاهای سنتی: بسیاری از افراد از شحم گاو برای طبخ خورشت ها، آش و غذاهای اصیل ایرانی مانند قورمه سبزی یا کله پاچه استفاده می کنند که طعمی غنی و مقوی به غذا می بخشد.
2. مصرف همراه با برنج یا نان: برخی افراد مقدار کمی از روغن شحم گاو را بر روی برنج داغ یا نان تازه قرار داده و میل می کنند.
3. ترکیب با عسل یا خرما: برای تقویت انرژی، رفع ضعف بدن و بهبود عملکرد معده، شحم گاو گاهی همراه با عسل یا خرما مصرف می شود.
4. استفاده در صبحانه: در برخی مناطق سنتی، مصرف مقدار کمی شحم گاو همراه با نان سنگک و خرما در وعده صبحانه رایج است.

نکات مهم در مصرف شحم گاو:

• زیاده روی در مصرف می تواند منجر به اضافه وزن و مشکلات قلبی عروقی شود.
• افراد دارای کلسترول یا تری گلیسیرید بالا باید با احتیاط و مشورت پزشک از آن استفاده کنند.
• بهتر است شحم گاو را در وعده های اصلی مانند ناهار یا شام مصرف کرده و از مصرف بیش از حد آن در وعده شام نزدیک به خواب خودداری شود.
• ترکیب آن با غذاهای مقوی مانند عدس پلو، حلیم یا آش می تواند باعث افزایش ارزش تغذیه ای شود.

مضرات و عوارض احتمالی روغن شحم گاو

مصرف بیش از حد روغن شحم گاو مشکلاتی ایجاد می کند:

• افزایش کلسترول و تری گلیسیرید در مصرف بی رویه
• اضافه وزن در صورت عدم تعادل
• ایجاد مشکلات گوارشی در برخی افراد
• احتمال ناسازگاری با بیماران قلبی یا دارای کبد چرب

بنابراین توصیه می شود روزانه بیش از ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری مصرف نشود.

مقایسه شحم گاو با روغن های دیگر