راهنمای خواندن آزمایش تیروئید (TSH) و نحوه تفسیر آنلاین آن

غده تیروئید در جلوی گردن قرار دارد و با ترشح هورمون های T3 و T4 نقش مستقیمی در تنظیم متابولیسم، سطح انرژی، خلق و خو، دمای بدن و وزن ایفا می کند. راهنمای خواندن آزمایش تیروئید (TSH) و نحوه تفسیر آنلاین آن

هرگونه اختلال در عملکرد آن می تواند منجر به بروز علائم متعددی مانند خستگی، ریزش مو، تپش قلب، تغییرات خلقی یا افزایش وزن شود.

مقدار طبیعی TSH در بزرگسالان به‌طور کلی در محدوده ۰.۴ تا ۴.۰ میلی‌یونیت بر لیتر (mIU/L) در نظر گرفته می‌شود. (منبع)

آزمایش بررسی غده تیروئید چیست؟

آزمایش تیروئید مجموعه ای از تست های خون است که با هدف ارزیابی عملکرد غده تیروئید و میزان ترشح هورمون های مرتبط با آن انجام می شود. غده تیروئید یک عضو کلیدی از دستگاه درون ریز بدن است که در قسمت جلویی گردن و درست زیر حنجره قرار دارد.

این غده مسئول تولید دو هورمون مهم یعنی T3 (تری یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) است که تأثیر مستقیمی بر متابولیسم، دمای بدن، رشد سلولی، سلامت پوست و مو و حتی وضعیت روانی فرد دارند.

آزمایش تیروئید برای شناسایی اختلالاتی مانند کم کاری تیروئید (Hypothyroidism)، پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)، التهاب تیروئید (تیروئیدیت)، بیماری های خودایمنی مانند هاشیموتو و گریوز و همچنین برای پایش بیماران تحت درمان با داروهای تیروئیدی مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین در دوران بارداری یا در شرایطی مانند ریزش مو، چاقی غیرقابل توجیه، افسردگی، بی خوابی یا اختلالات قاعدگی نیز توسط پزشک مورد بررسی قرار می گیرد.

در این مقاله به توضیح بیشتر در مورد علائم، عوارض و درمان تیروئید اشاره کرده ایم. جهت اطلاعات بیشتر کلیک کنید.

در آزمایش تیروئید معمولاً ترکیبی از موارد زیر بررسی می شود:

  • TSH (هورمون محرک تیروئید): ترشح شده از هیپوفیز، وظیفه دارد غده تیروئید را برای تولید T3 و T4 تحریک کند.
  • T4 (تیروکسین): هورمون اصلی تیروئید که به دو صورت T4 کل (Total) و T4 آزاد (Free T4) سنجیده می شود.
  • T3 (تری یدوتیرونین): فرم فعال تر هورمون تیروئید که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم دارد؛ معمولاً به صورت Free T3 اندازه گیری می شود.
  • آنتی بادی های تیروئیدی (مانند Anti-TPO و Anti-TG): برای بررسی بیماری های خودایمنی تیروئید.
  • TSI: برای تشخیص بیماری گریوز (Graves Disease)

آزمایش تیروئید معمولاً با یک نمونه گیری ساده از خون وریدی (معمولاً از رگ دست) انجام می شود. نیازی به بی حسی یا شرایط خاصی برای گرفتن نمونه نیست اما توصیه می شود آزمایش در ساعات اولیه صبح و در حالت ناشتا صورت گیرد تا نتایج دقیق تری به دست آید.

چطور آزمایش تیروئید را بخوانیم؟ تفسیر نتایج آزمایش تیروئید

خواندن نتیجه آزمایش تیروئید شاید در نگاه اول با اعداد و اختصارات پیچیده ای همراه باشد اما با دانستن محدوده های نرمال و درک ارتباط بین هورمون ها، می توان تصویری روشن از وضعیت عملکرد تیروئید به دست آورد.

البته تفسیر نهایی همیشه باید توسط پزشک متخصص انجام شود، چرا که شرایط بالینی فرد، سن، جنسیت، بارداری و داروهای مصرفی نیز بر نتایج اثرگذار هستند.

بعد از تفسیر آزمایش تیروئید، مسئله این است که تیروئید ، کم کار یا پرکار؟ جهت اطلاعات بیشتر مقاله مرتبط با آن را مطالعه کنید.

مقادیر نرمال هورمون های تیروئیدی

نوع تست
بازه نرمال
مقادیر بالا (↑)
مقادیر پایین (↓)
TSH (mIU/L)
0.5 – 4.7
کم‌کاری تیروئید
پرکاری تیروئید
Free T4 (ng/dL)
0.8 – 1.7
پرکاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید
Free T3 (pg/mL)
2.3 – 4.2
پرکاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید
Anti-TPO (IU/mL)
< 9
بیماری خودایمنی
 
—
 
TSI < 1.3
بیماری گریوز
—

نکته: محدوده های مرجع ممکن است بسته به آزمایشگاه و روش تست کمی متفاوت باشند.

تفسیر رایج ترین حالت های آزمایش تیروئید

  • TSH بالا + T3/T4 پایین

نشان دهنده کم کاری تیروئید (Hypothyroidism) تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند، بنابراین هیپوفیز برای جبران، TSH بیشتری ترشح می کند.

  • TSH پایین + T3/T4 بالا

نشان دهنده پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) تیروئید بیش از حد فعال است و هیپوفیز برای کاهش فعالیت آن، ترشح TSH را مهار می کند.

  • TSH بالا + T3/T4 نرمال

نشانگر کم کاری تحت بالینی تیروئید، در این حالت بدن هنوز علائم واضح ندارد ولی اختلال هورمونی در حال شکل گیری است.

  • TSH پایین + T3/T4 نرمال

نشانه ای از پرکاری خفیف یا تحت بالینی تیروئید، ممکن است بیمار بدون علامت باشد یا علائم خفیف مانند تپش قلب یا اضطراب داشته باشد.

  • TSH پایین + T3/T4 پایین

احتمال وجود اختلال در هیپوفیز یا هیپوتالاموس، این حالت کمتر رایج است و معمولاً نشان دهنده مشکل در غدد مغزی تنظیم کننده تیروئید است.

موارد خاص در تفسیر آزمایش تیروئید

  • بیماری گریوز: TSI بالا، TSH پایین، T3/T4 بالا
  • تیروئیدیت هاشیموتو: TSH بالا، T3/T4 پایین، آنتی بادی های Anti-TPO یا TG بالا
  • بیماری های التهابی: نوسان مقادیر در بازه های مختلف، بسته به مرحله بیماری

در صورتی که آزمایش شما خارج از این محدوده ها بود، لازم است پزشک با بررسی علائم بالینی، معاینه فیزیکی، سابقه خانوادگی و شاید آزمایش های تکمیلی مانند سونوگرافی یا اسکن هسته ای، تشخیص نهایی را انجام دهد.

عوامل مؤثر در تفسیر نتایج TSH

  • سن و جنسیت
  • بارداری یا یائسگی
  • سابقه مصرف داروها (مانند لووتیروکسین، متی مازول، کورتون ها، بیوتین)
  • سابقه جراحی یا رادیوتراپی تیروئید
  • بیماری های همراه (مانند دیابت، اختلالات کبدی یا کلیوی)

هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) در آزمایش تیروئید چیست؟

هورمون TSH یا Thyroid Stimulating Hormone، که به فارسی «هورمون محرک تیروئید» نامیده می شود، یکی از هورمون های کلیدی در سیستم تنظیم عملکرد غده تیروئید است.

این هورمون توسط غده هیپوفیز (واقع در مغز) ترشح می شود و وظیفه دارد غده تیروئید را تحریک کند تا هورمون های T3 (تری یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) را تولید و وارد جریان خون کند. (منبع)

عملکرد سیستم بازخورد (فیدبک منفی)

سطح TSH در خون به صورت مستقیم تحت تأثیر میزان هورمون های تیروئیدی در بدن قرار دارد. این فرآیند از طریق مکانیزم بازخورد منفی تنظیم می شود:

  • اگر سطح T3 و T4 پایین باشد: هیپوفیز TSH بیشتری ترشح می کند تا تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون تحریک کند.
  • اگر سطح T3 و T4 بالا باشد: هیپوفیز ترشح TSH را کاهش می دهد تا فعالیت تیروئید کاهش یابد.

محدوده نرمال TSH چقدر است؟

گروه سنی یا شرایط
بازه نرمال TSH
بزرگسالان
0.5 – 4.7 mIU/L
نوزادان (روزهای اول تولد)
تا 10 mIU/L
بارداری (سه‌ماهه اول)
 
0.2 – 2.5 mIU/L
 
افراد بالای 70 سال
ممکن است تا 6 طبیعی در نظر گرفته شود

نکته: این اعداد بسته به آزمایشگاه و کیت مورد استفاده ممکن است کمی متفاوت باشند.

تفسیر سطح TSH در آزمایش خون

مقدار TSH
تفسیر احتمالی
توضیح
کمتر از 0.5 mIU/L
پرکاری تیروئید
فعالیت بیش از حد تیروئید، کاهش وزن، تپش قلب، بی‌خوابی
بین 0.5 تا 4.7 mIU/L
عملکرد طبیعی
تیروئید در تعادل است
بیشتر از 4.7 mIU/L
کم‌کاری تیروئید
تولید ناکافی هورمون توسط تیروئید، خستگی، افزایش وزن، ریزش مو
TSH بالا + T3/T4 نرمال
 
کم‌کاری تحت‌بالینی
 
اختلال خفیف، بدون علائم واضح
 
TSH پایین + T3/T4 نرمال
پرکاری تحت‌بالینی
ممکن است در مراحل اولیه باشد
 
نوع هورمون یا آزمایش
توضیح
رنج نرمال
TRH
محرک ترشح TSH از هیپوتالاموس
5–25 mIU/mL
TSH
محرک ترشح T3 و T4 از هیپوفیز
0.5–4.70 mIU/mL
T4 (کل)
هورمون تیروئیدی نیمه‌فعال، متصل به پروتئین
4.5–11.5 µg/dL
Free T4
فرم آزاد و فعال T4 در خون
0.8–1.7 ng/dL
T3 (کل)
هورمون فعال تیروئید، متصل به پروتئین
0.7–1.5 ng/dL
 
Free T3
 فرم آزاد و فعال T3 در خون
2.3–4.2 pg/mL

تفسیر آزمایش TSH در بارداری

در این قسمت، جدولی برای تفسیر نتایج آزمایش TSH ارائه شده است که مقادیر طبیعی، پایین و بالا را برای زنان باردار در بازه سنی ۱۸ تا ۴۵ سال مشخص می کند.

دوره بارداری
TSH نرمال (mIU/L)
TSH کم‌تر از نرمال
TSH بیش‌تر از نرمال
سه‌ماهه اول
2.5 – 0.2
< 0.2
2.5 – 10
سه‌ماهه دوم
 
3.0 – 0.3
 
< 0.3
 
3.01 – 4.50
 
سه‌ماهه سوم
5.2 – 0.8
< 0.8
> 5.3

TSH پایین نشانه چیست؟

کاهش سطح TSH معمولاً نشان دهنده پرکاری تیروئید است؛ یعنی غده تیروئید بیش فعال شده و هیپوفیز برای جبران، ترشح TSH را کاهش داده است.

عوارض پرکاری تیروئید:

  • کاهش وزن بدون دلیل
  • پوکی استخوان
  • نامنظمی ضربان قلب (فیبریلاسیون دهلیزی)
  • مشکلات چشمی (در صورت ابتلا به بیماری گریوز)
  • طوفان تیروئیدی (وضعیت حاد و خطرناک)

TSH بالا نشانه چیست؟

TSH بالا معمولاً نشان دهنده کم کاری تیروئید است؛ یعنی بدن برای جبران کاهش هورمون های تیروئیدی، TSH بیشتری ترشح می کند. این وضعیت در زنان سالمند شایع تر است اما می تواند در هر سنی و حتی در نوزادان رخ دهد.

اگر میخواهید غذاهای مفید برای کم کاری تیروئید را بدانید، می توانید مقاله ما در غفاری دایت را مطالعه نمایید.

عوارض احتمالی کم کاری تیروئید

  • بیماری و نارسایی قلبی
  • گواتر
  • افسردگی شدید
  • ناباروری
  • کلسترول و فشار خون بالا
  • آسیب عصبی (نوروپاتی محیطی)
  • میگزدم (مرحله پیشرفته بیماری)

سخن پایانی

آزمایش تیروئید، به ویژه بررسی سطح هورمون TSH، یکی از دقیق ترین و مؤثرترین روش ها برای ارزیابی سلامت غده تیروئید و تشخیص اختلالات شایع مانند کم کاری و پرکاری تیروئید است.

تفسیر صحیح این آزمایش مستلزم در نظر گرفتن مجموعه ای از عوامل از جمله علائم بالینی، سن، وضعیت هورمونی، شرایط فیزیولوژیک مانند بارداری، مصرف داروها و نتایج سایر تست های مکمل مانند T3، T4، آنتی بادی های تیروئیدی و سونوگرافی است.

اختلالات تیروئیدی می توانند علائمی ظریف اما گسترده ایجاد کنند که در صورت نادیده گرفتن، منجر به عوارض جدی برای سلامت جسم و روان فرد می شوند.

از این رو، آگاهی نسبت به اهمیت انجام به موقع این آزمایش، آمادگی های لازم پیش از آن و تفسیر درست نتایج، می تواند گامی مؤثر در تشخیص زود هنگام، پیشگیری و مدیریت بهینه بیماری های تیروئید باشد.

سؤالات متداول

آزمایش تیروئید برای چه افرادی توصیه می شود؟

برای افرادی که علائمی مانند خستگی مزمن، کاهش یا افزایش وزن بی دلیل، اضطراب، افسردگی، ریزش مو، بی نظمی قاعدگی، یبوست یا تعریق زیاد دارند، همچنین زنان باردار یا افرادی با سابقه خانوادگی اختلالات تیروئیدی.

آیا سطح TSH می تواند با تغییر فصل یا دما تغییر کند؟

 بله، در زمستان سطح TSH معمولاً کمی افزایش می یابد که بخشی از پاسخ طبیعی بدن برای حفظ متابولیسم است.

مصرف داروهای خاص مانند آسپرین یا کورتون چه تأثیری بر TSH دارد؟

 برخی داروها از جمله گلوکوکورتیکوئیدها (مثل پردنیزولون)، دوپامین و آسپرین با دوز بالا می توانند سطح TSH را کاهش دهند.

آیا می توان آزمایش تیروئید را در دوران قاعدگی یا بارداری انجام داد؟

بله. آزمایش تیروئید در این دوران انجام می شود اما باید تفسیر آن با در نظر گرفتن شرایط هورمونی خاص همان دوران صورت گیرد.

تفسیر آزمایش تیروئید نوزادان چگونه است؟

در نوزادان باید TSH در روزهای سوم تا هفتم زیر ۵ و پس از آن زیر ۱۰ mIU/L باشد. مقادیر بالاتر ممکن است نشانه کم کاری مادرزادی تیروئید باشد.

چه مدت بعد از نمونه گیری جواب آزمایش آماده می شود؟

معمولاً بین ۱ تا ۲ روز کاری طول می کشد. در برخی مراکز تخصصی نتایج در همان روز آماده می شوند.

برای آزمایش تیروئید چه داروهایی باید قطع شود؟

داروهایی مانند بیوتین، مکمل آهن، کلسیم و مولتی ویتامین ها باید حداقل ۲ تا ۳ روز قبل قطع شوند. مصرف داروی لووتیروکسین باید با نظر پزشک تنظیم شود.

آیا فقط با تست TSH می توان عملکرد تیروئید را تشخیص داد؟

خیر. اگر TSH غیر طبیعی باشد، پزشک معمولاً تست های مکمل مانند T3، T4 آزاد، آنتی بادی های تیروئید یا سونوگرافی تجویز می کند.

 

مقالات مرتبط
پربازدیدترین مطالب

دیدگاه کاربران
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟

با افزودن دیدگاه خود ما را همراهی کرده و نظر خود را با دیگران به اشتراک بگذارید

افزودن دیدگاه