آیا لاغری ژنتیکی است؟ نقش ژن‌ها در درمان لاغری ارثی

1404/06/05
اشتراک گذاری

لاغری می تواند تا حد زیادی ژنتیکی باشد زیرا لاغری و چاقی تنها به یک عامل محدود نمی شوند و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، رفتاری و هورمونی در آن نقش دارند. برخی از افراد حتی با رژیم های سخت و ورزش مداوم، به سختی وزن کم می کنند، در حالی که دیگران بدون تلاش خاص، لاغر می مانند. آیا لاغری ژنتیکی است؟ نقش ژن‌ها در درمان لاغری ارثی

آیا لاغری ژنتیکی است؟ نقش ژن‌ها در درمان لاغری ارثی

در لاغری ژنتیکی بدن از ابتدا با یک برنامه پیش فرض متابولیکی لاغر به دنیا می آید و سبک زندگی صرفاً این وضعیت را تقویت یا تضعیف می کند اما اساس آن از ژن ها نشأت می گیرد.

مفهوم لاغری ژنتیکی چیست؟

لاغری ژنتیکی (Genetic Leanness) به حالتی گفته می شود که ساختار بدن، سرعت متابولیسم و الگوی ذخیره چربی فرد، به طور طبیعی و موروثی باعث حفظ وزن پایین و درصد چربی کم در طول زندگی می شود، حتی بدون رعایت رژیم های لاغری غیر اصولی و سخت یا انجام فعالیت بدنی شدید.

در این شرایط، ژن های به ارث رسیده از والدین و اجداد، برنامه ریزی بیولوژیکی بدن را به گونه ای تنظیم می کنند که:

سوخت و ساز پایه (BMR) بالاتر از حد میانگین باشد، یعنی بدن در حالت استراحت هم کالری بیشتری بسوزاند.

اشتها در حد متعادل یا کمتر از میانگین باقی بماند و هورمون های گرسنگی و سیری (گرلین و لپتین) به خوبی تنظیم شوند.

ذخیره سازی چربی به میزان محدود انجام شود و بدن تمایل بیشتری به استفاده از چربی به عنوان منبع انرژی داشته باشد.

ترکیب بدنی (نسبت عضله به چربی) به صورت طبیعی متعادل بماند و افزایش وزن به سختی رخ دهد.

این نوع لاغری را نباید با لاغری ناشی از سوءتغذیه، بیماری یا استرس مزمن اشتباه گرفت؛ در لاغری ژنتیکی، فرد به طور کلی سالم است، انرژی کافی دارد و عملکرد فیزیولوژیکی بدن طبیعی است.

چرا برخی افراد با خوردن بیشتر چاق نمی شوند؟ دیدگاه علمی تاثیر ژن ها و متابولیسم

از نظر علمی، پژوهش ها نشان داده اند که ده ها ژن در این فرآیند نقش دارند. برای مثال، برخی از واریانت های ژن MC4R و ADRB3 با متابولیسم سریع تر و کاهش تمایل به ذخیره چربی ارتباط دارند. به همین دلیل، این افراد حتی با مصرف کالری بیشتر از نیاز روزانه، تغییر وزنی محسوس تجربه نمی کنند.

ژن MC4R یکی از ژن های شناخته شده در زمینه تنظیم اشتها و انرژی بدن است. برخی اشکال نادر (loss‑of‑function) آن با چاقی شدید و آغاز زودهنگام همراه است، نشان می دهد که عملکرد طبیعی یا افزایشی این ژن با تنظیم وزن در ارتباط است. (منبع)

ژن ADRB3 (گیرنده بتا‑3 آدرنرژیک) در کنترل سوخت وساز چربی (لیپولیز و تولید گرما) نقش دارد. یکی از واریانت های شناخته شده آن، Trp64Arg (rs4994) است که با کاهش فعالیت لیپولیتیک و کاهش مصرف انرژی (و نه افزایش آن) در ارتباط است. این حالت باعث مستعد شدن به چاقی و باعث مقاومت نسبت به کاهش وزن می گردد. (منبع)

ژن ها چگونه بر وزن بدن تأثیر می گذارند؟

وزن بدن حاصل تعامل پیچیده ژن ها با عوامل محیطی و رفتاری است. ژن ها در واقع مانند دستورالعمل های بیولوژیکی عمل می کنند که تعیین می کنند بدن شما چگونه انرژی را مصرف، ذخیره یا می سوزاند.

طبق تحقیقاتی که در wikipedia منتشر شده، ژنتیک بین ۴۰ تا ۷۰ درصد بر شاخص توده بدنی (BMI) تأثیر می گذارد. همچنین ژن هایی مانند FTO و MC4R مستقیماً با چاقی و تمایل بدن به ذخیره چربی مرتبط اند.

۱- سرعت متابولیسم پایه (BMR)

برخی ژن ها تعیین می کنند که بدن شما در حالت استراحت چه میزان کالری می سوزاند. افرادی که دارای نسخه های خاصی از ژن های مرتبط با سوخت و ساز هستند، ممکن است به طور طبیعی کالری بیشتری بسوزانند و حتی بدون فعالیت بدنی شدید، وزن خود را ثابت نگه دارند.

مثال ژنتیکی: واریانت های خاص در ژن UCP1 با افزایش مصرف انرژی و تولید گرما (ترموژنز) مرتبط است.

۲- تنظیم اشتها و سیری

ژن ها می توانند بر ترشح و حساسیت بدن به هورمون هایی مانند لپتین (هورمون سیری) و گرلین (هورمون گرسنگی) تأثیر بگذارند. این تغییرات ژنتیکی ممکن است باعث شوند که فرد زودتر احساس سیری کند یا برعکس، تمایل بیشتری به خوردن داشته باشد.

مثال ژنتیکی: ژن MC4R یکی از کلیدی ترین ژن ها در کنترل اشتها است؛ تغییرات آن احساس گرسنگی یا سیری را تغییر می دهد.

۳- الگوی ذخیره و توزیع چربی

محل و میزان ذخیره سازی چربی نیز تحت تأثیر ژن هاست. برخی افراد به طور ژنتیکی تمایل دارند چربی را بیشتر در ناحیه شکم ذخیره کنند، در حالی که برخی دیگر چربی بدنشان بیشتر در باسن و ران ها متمرکز می شود.

مثال ژنتیکی: ژن LPL (لیپوپروتئین لیپاز) با نحوه ذخیره سازی چربی در بافت ها ارتباط مستقیم دارد.

۴- پاسخ بدن به ورزش و رژیم غذایی

حتی میزان موفقیت در کاهش وزن با رژیم و ورزش ژنتیکی است. برخی افراد به دلیل ساختار ژنی شان، با ورزش هوازی یا قدرتی به سرعت چربی می سوزانند، در حالی که دیگران به همان میزان پاسخ نمی دهند.

مثال ژنتیکی: ژن PPARG در تنظیم سوخت وساز چربی و حساسیت به انسولین نقش دارد و بر واکنش بدن به تغییرات رژیم غذایی اثر می گذارد.

۵- حساسیت به انسولین و متابولیسم قند

ژن ها می توانند تعیین کنند که بدن چگونه قند خون را مدیریت کند. مقاومت به انسولین که عامل اصلی چاقی شکمی و دیابت نوع ۲ است در برخی موارد ژنتیکی است.

مثال ژنتیکی: ژن TCF7L2 با تنظیم ترشح انسولین و خطر ابتلا به دیابت مرتبط است.

تفاوت لاغری ژنتیکی با لاغری ناشی از سبک زندگی

ویژگی	لاغری ژنتیکی	لاغری ناشی از سبک زندگی
علت اصلی	وراثت و ساختار ژنی	رژیم غذایی، ورزش و عادات روزمره
پایداری وزن	معمولاً ثابت	در صورت تغییر سبک زندگی قابل برگشت
نیاز به رژیم	اغلب نیاز خاصی نیست	وابسته به رعایت رژیم و فعالیت
تأثیر ورزش	بیشتر روی فرم بدن	روی وزن و درصد چربی

نقش هورمون ها در لاغری ژنتیکی

هورمون ها در تنظیم اشتها، ذخیره سازی چربی و متابولیسم نقش کلیدی دارند:

لپتین: کنترل کننده احساس سیری
گرلین: تحریک کننده احساس گرسنگی
انسولین: تنظیم کننده قند خون و ذخیره چربی

برخی افراد به دلیل ژنتیک، سطح پایدار و متعادلی از این هورمون ها دارند و همین باعث لاغری طبیعی آن ها می شود.

آیا لاغری ژنتیکی درمان دارد؟

در واقع، لاغری ژنتیکی یک بیماری یا اختلال نیست که نیاز به درمان داشته باشد بلکه یک ویژگی بیولوژیکی موروثی است که به واسطه ژن ها تعیین می شود.

بیشتر افرادی که به طور ژنتیکی لاغر هستند، از نظر سلامت عمومی مشکلی ندارند اما در برخی موارد ممکن است این لاغری با کمبود توده عضلانی، ضعف سیستم ایمنی یا کمبود ویتامین ها همراه شود.

در چنین شرایطی، درمان به معنای مدیریت وضعیت و رساندن بدن به سطح سلامت مطلوب است، نه تغییر ژنتیک. همچنین باید توجه داشته باشید که فکر و خیال بیش از حد نیز باعث لاغری میشود!

روش های رایج برای بهبود شرایط این افراد عبارتند از:

برنامه غذایی پرکالری و مغذی برای افزایش توده عضلانی و ذخایر انرژی.
تمرینات مقاومتی و قدرتی برای افزایش حجم عضله.
پیگیری وضعیت بدن با آزمایش های دوره ای جهت پیشگیری از کمبودهای تغذیه ای.
مشاوره با متخصص تغذیه و پزشک برای طراحی برنامه اختصاصی بر اساس وضعیت متابولیکی.

آیا می توان ژنتیک را تغییر داد؟

پاسخ کوتاه و علمی این است: خیر ژن ها را نمی توان تغییر داد؛ آن ها کدهای ثابت وراثتی هستند که از والدین به ارث می بریم. با این حال، علمی به نام اپی ژنتیک (Epigenetics) نشان داده است که می توان نحوه فعالیت ژن ها را تحت تأثیر قرار داد.

اپی ژنتیک مانند کلید روشن و خاموش برای ژن ها عمل می کند. عوامل محیطی و رفتاری می توانند باعث فعال تر یا کم فعال تر شدن برخی ژن ها شوند. به عبارت دیگر، شما نمی توانید محتوای کتاب ژنتیکی خود را عوض کنید اما می توانید انتخاب کنید کدام فصل ها خوانده شوند یا نادیده گرفته شوند.

عواملی که می توانند بر بیان ژن های مرتبط با وزن اثر بگذارند:

رژیم غذایی (نوع و کیفیت مواد غذایی)
سطح فعالیت بدنی
مدیریت استرس
کیفیت خواب
قرار گرفتن در معرض سموم یا مواد شیمیایی

بنابراین حتی اگر ژن های شما تمایل به لاغری یا چاقی داشته باشند، سبک زندگی تا حد زیادی مسیر عملکرد آن ها را تغییر دهد و پیامدهای نهایی را کنترل می کند.

5 عامل محیطی و رفتاری که بر لاغری تأثیر می گذارند!

تغذیه سالم و متعادل: مصرف کافی پروتئین، فیبر، چربی های مفید برای لاغری و محدود کردن قند و چربی های ناسالم.
فعالیت بدنی منظم: ترکیب ورزش هوازی و قدرتی برای افزایش سوخت و ساز و حفظ توده عضلانی.
خواب کافی و باکیفیت: خواب کمتر از ۷ ساعت تعادل هورمونی را بر هم زده و متابولیسم را کاهش می دهد.
مدیریت استرس: استرس مزمن سطح کورتیزول را بالا می برد و بر اشتها و ذخیره چربی اثر منفی می گذارد.
الگوهای رفتاری پایدار: رعایت مداوم عادات سالم در بلندمدت برای تثبیت وزن و ترکیب بدنی ایده آل.

اشتباهات رایج درباره لاغری ژنتیکی

اشتباه ۱: «اگر لاغری یا چاقی ژنتیکی باشد، هیچ کاری نمی توان کرد.»

این باور نادرست است، زیرا گرچه ژن ها چارچوب اولیه متابولیسم و تمایل بدن به ذخیره یا مصرف انرژی را مشخص می کنند اما عوامل محیطی و سبک زندگی می توانند به شکل چشمگیری این اثرات را تعدیل کنند.

تحقیقات علمی نشان داده اند که با تغذیه متعادل، فعالیت بدنی منظم، مدیریت استرس و خواب کافی می توان بیان برخی ژن ها را تغییر داد یا اثرات آن ها را کاهش داد.

به گفته NIH (National Institutes of Health): "ژن های مؤثر بر اشتها، میزان سوخت وساز پایه و توزیع چربی در بدن، می توانند نحوه پاسخ بدن به رژیم غذایی و ورزش را تحت تأثیر قرار دهند."

به همین دلیل، حتی افرادی که استعداد ژنتیکی چاقی دارند، با تغییر سبک زندگی می توانند وزن سالمی را حفظ کنند و برعکس، لاغرهای ژنتیکی نیز می توانند با عادات ناسالم وزن اضافه کنند.

اشتباه ۲: «افراد لاغر ژنتیکی همیشه سالم هستند.»

لاغری ژنتیکی لزوماً به معنای سلامت کامل نیست. برخی افراد با وجود وزن پایین، ممکن است دچار کمبود توده عضلانی، فقر آهن، کمبود ویتامین D، اختلالات هورمونی یا ضعف سیستم ایمنی باشند.

حتی ممکن است چربی احشایی (چربی اطراف اندام های داخلی) در بدنشان بالا باشد که خطر بیماری های قلبی و دیابت را افزایش می دهد. بنابراین داشتن اندام لاغر به تنهایی شاخص سلامت نیست و باید به ترکیب بدنی، کیفیت تغذیه و وضعیت عملکردی بدن توجه شود.

چگونه میتوان تشخیص داد لاغری ژنتیکی است؟

۱- بررسی سابقه خانوادگی

اگر چندین عضو نزدیک خانواده (والدین، خواهر، برادر) بدون پیروی از رژیم خاص یا ورزش سنگین، وزن پایین و ترکیب بدنی مشابهی داشته باشند، احتمال لاغری ژنتیکی بالا می رود. مقایسه وضعیت بدنی اعضای خانواده در سنین مختلف الگوی موروثی را نشان می دهد.

۲- ثبات وزن در طول زمان

افرادی که سال هاست وزنشان در یک محدوده ثابت باقی مانده، حتی با تغییرات در رژیم یا فعالیت بدنی، معمولاً دارای زمینه ژنتیکی قوی برای وزن فعلی خود هستند. نبود تغییرات شدید در شاخص توده بدنی (BMI) در طول سال های زندگی، نشانه پایداری متابولیکی موروثی است.

۳- آزمایش ها و ارزیابی های ژنتیکی

تست های DNA و ژنتیک می توانند ژن های مرتبط با متابولیسم، ذخیره چربی و اشتها را شناسایی کنند. وجود واریانت های ژنی خاص (مانند MC4R، UCP1، ADRB3) می تواند لاغری ژنتیکی را تأیید کند.

۴- بررسی شاخص های ترکیب بدن

اندازه گیری درصد چربی بدن، توده عضلانی و چربی احشایی با دستگاه های دقیق (BIA، DEXA) برای تشخیص الگوی بدنی موروثی اهمیت دارد. افراد لاغر ژنتیکی معمولاً درصد چربی پایینی دارند اما ممکن است توده عضلانی آن ها نیز کم باشد.

۵- رد علل پزشکی و پاتولوژیک لاغری

پیش از نسبت دادن لاغری به ژنتیک، باید بیماری هایی مانند پرکاری تیروئید، مشکلات گوارشی، دیابت نوع ۱، عفونت های مزمن یا اختلالات جذب مواد غذایی رد شوند. همچنین ارزیابی آزمایشگاهی شامل بررسی هورمون ها، عملکرد تیروئید، قند خون و ذخایر آهن انجام می شود.

۶- واکنش بدن به تغییرات سبک زندگی

اگر افزایش کالری دریافتی و تمرینات مقاومتی در طول چند ماه تأثیر اندکی بر وزن و ترکیب بدنی داشته باشد، احتمال لاغری ژنتیکی بیشتر است.

سخن پایانی

لاغری ژنتیکی نتیجه ترکیب پیچیده ای از کدهای وراثتی و عملکرد سیستم های متابولیکی بدن است که از بدو تولد همراه فرد است. این ویژگی می تواند باعث شود برخی افراد به طور طبیعی وزن پایینی داشته باشند، بدون آنکه رژیم سخت یا فعالیت شدید بدنی انجام دهند.

با این حال، ژن ها تنها بخشی از معادله هستند و سبک زندگی، تغذیه و فعالیت روزانه می توانند تأثیر آن ها را کاهش یا تقویت کنند.

مهم ترین نکته این است که لاغری به معنای تضمین سلامت نیست و توجه به کیفیت رژیم غذایی، سلامت عضلات، عملکرد اندام ها و تعادل هورمونی برای همه افراد چه لاغر ژنتیکی و چه افرادی با استعداد چاقی ضروری است.

در نهایت، شناخت دقیق بدن و عوامل مؤثر بر آن، به شما این امکان را می دهد که صرف نظر از ژنتیک، بهترین نسخه از سلامت و تناسب اندام خود را تجربه کنید.

سوالات متداول

آیا امکان دارد ژنتیک لاغری از یک نسل رد شود و در نسل بعدی ظاهر شود؟

بله برخی ویژگی های ژنتیکی به صورت نهفته (Recessive) منتقل می شوند و ممکن است در نسل والدین یا حتی پدربزرگ و مادربزرگ دیده نشده اما در نوه ها بروز کنند.

آیا امکان دارد فردی هم ژن های لاغری و هم ژن های چاقی را داشته باشد؟

بدن انسان ترکیبی از هزاران ژن است و ممکن است هم واریانت های مرتبط با لاغری و هم با چاقی را داشته باشد. نتیجه نهایی بستگی به برهم کنش این ژن ها و سبک زندگی دارد.

آیا کمبود خواب اثر ژن های لاغری را خنثی می کند؟

کمبود خواب مزمن باعث تغییر در هورمون های اشتها و کاهش متابولیسم می شود و حتی در افراد لاغر ژنتیکی نیز افزایش وزن ایجاد می کند.

آیا لاغری ژنتیکی می تواند بر باروری تأثیر بگذارد؟

در برخی موارد، بله اگر لاغری همراه با درصد چربی بسیار پایین و اختلالات هورمونی باشد، بر چرخه قاعدگی در زنان یا سطح تستوسترون در مردان اثر می گذارد.

آیا استرس باعث می شود فرد لاغر ژنتیکی وزن از دست بدهد؟

بله استرس مزمن سطح هورمون کورتیزول را بالا می برد و ممکن است باعث کاهش اشتها یا افزایش مصرف انرژی شود، حتی در افراد با استعداد لاغری.

آیا می توان اثر ژن های لاغری را برای مسابقات ورزشی استفاده کرد؟

ورزشکارانی که به طور ژنتیکی متابولیسم بالا و درصد چربی پایین دارند، در رشته هایی مثل دو استقامت یا ژیمناستیک مزیت نسبی خواهند داشت.

آیا لاغری ژنتیکی مانع افزایش وزن در دوران بارداری می شود؟

خیر حتی زنان لاغر ژنتیکی نیز در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و نیازهای تغذیه ای، افزایش وزن پیدا می کنند اما معمولاً بعد از زایمان راحت تر به وزن قبلی برمی گردند.

مقالات مرتبط