رادیکال آزاد چیست و چه تاثیر مخربی بر سلامتی دارد؟

احتمالا شما هم تاکنون نام رادیکال‌های آزاد را شنیده‌اید. در بیشتر مقالات علمی و حتی کتاب‌های مدرسه اشاره می‌شود که رادیکال‌های آزاد تاثیرات بسیار منفی بر روی سلامتی دارند و می‌توانند به جسم و روح فرد آسیب بزنند؟ آیا تاکنون پرسیده‌اید رادیکال‌های آزاد دقیقا چه هستند؟ چرا به وجود می‌آیند؟ چگونه می‌توان اثرات منفی آن‌ها را کاهش داد؟ رادیکال‌های آزاد مولکول‌هایی با واکنش‌پذیری بالا می‌باشند که می‌توانند در اثر واکنش بیماری‌های مختلفی مانند سرطان را ایجاد کنند.

رادیکال آزاد چیست؟

رادیکال آزاد، اتم، یون یا مولکولی است که در لایه الکترونی بیرونی خود، یک یا چند الکترون جفت‌ نشده دارد. به همین دلیل نیز به شدت ناپایدار و واکنش‌پذیر است. رادیکال‌های آزاد به دنبال جفت شدن الکترون‌های خود با الکترون‌های سایر مولکول‌ها دائما در حال واکنش هستند. این واکنش‌ها می‌تواند به سلول‌های بدن آسیب برساند و منجر به بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و آلزایمر شود.

بدن انسان دارای سیستم‌های دفاعی برای خنثی کردن رادیکال‌های آزاد است، اما گاهی اوقات این سیستم‌ها کافی نیستند و تعادل بین تولید رادیکال‌های آزاد و توانایی بدن برای خنثی کردن آنها به هم می‌ریزد. این عدم تعادل، استرس اکسیداتیو نامیده می‌شود و می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف را افزایش دهد.

مطلب پیشنهادی: مواد غذایی سرطان زا کدامند؟

علت تولید رادیکال‌های آزاد

رادیکال‌های آزاد می‌توانند در اثر عوامل مختلفی مانند متابولیسم سلولی، قرار گرفتن در معرض اشعه UV، دود سیگار، آلودگی هوا، تغذیه نامناسب، شرایط روحی و روانی نامناسب، انجام فعالیت‌های سنگین، ضعف سیستم ایمنی و برخی از مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها و حلال‌ها ایجاد شود. شناخت این عوامل به شما کمک خواهد کرد تا شانس تولید این مولکول‌ها را به طور قابل توجهی کاهش داده و اینگونه به سلامتی خود کمک کنید.

آسیب‌های رادیکال‌های آزاد بر بدن و سلامتی

واکنش رادیکال‌های آزاد می‌تواند برای بدن و سلامتی بسیار خطرناک باشد. تحقیقات نشان داده است که بیماری‌های فراوانی با تولید رادیکال‌های آزاد در بدن ارتباط دارند، از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری‌های قلبی عروقی
• آلزایمر
• پارکینسون
• آرتریت روماتوئید
• آب مروارید و دژنراسیون ماکولا وابسته به سن
• انواع سرطان
• بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
• سکته مغزی
• عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی
•  دیابت
• بیماری‌های کلیوی
• سقط جنین
• انواع جهش‌های ژنتیکی

مطلب پیشنهادی: فواید ویتامین سی

رابطه رادیکال آزاد و سرطان

یکی از مهم‌ترین اثرات رادیکال آزاد بر بدن مربوط به سرطان است. همین موضوع باعث می‌شود تا دائما این سوال مطرح گردد که رادیکال‌های آزاد چگونه موجب سرطان می‌شوند؟

در پاسخ باید بگوییم رادیکال‌های آزاد می‌توانند به DNA سلول‌ها آسیب برسانند. این آسیب می‌تواند منجر به جهش‌های ژنی شود که به نوبه خود می‌توانند باعث رشد غیرطبیعی و تقسیم سلول‌ها شوند. این رشد غیرطبیعی می‌تواند به تومور تبدیل شده و در نهایت منجر به سرطان شود. به همین دلیل است که برخی افراد بیشتر در خطر ابتلا به انواع سرطان قرار دارند.

آلودگی هوا و رادیکال آزاد

آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل تولید رادیکال‌های آزاد در بدن محسوب می‌شود. در واقع می‌توان گفت ذرات معلق در هوا مانند PM2.5 و PM10 می‌توانند به طور مستقیم به ریه‌ها نفوذ کرده و به سلول‌ها آسیب برسانند. این آسیب می‌تواند منجر به تولید رادیکال‌های آزاد شود.

رادیکال‌های آزاد نیز قادرند به DNA سلول‌های ریه آسیب برسانند و خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهند. همچنین، رادیکال‌های آزاد ممکن است باعث التهاب و بیماری‌های تنفسی مانند آسم و برونشیت شوند. این نکته را در نظر بگیرید که رادیکال‌های آزاد دریافتی از طریق آلودگی هوا تنها به ریه آسیب نمی‌رساند، می‌تواند بر روی سایر قسمت‌های بدن نیز اثر بگذارد.

 

غذاهای حاوی رادیکال آزاد

همان گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، مصرف برخی از مواد غذایی می‌تواند تولید رادیکال‌های آزاد را افزایش دهد. از مهم‌ترین این مواد غذایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نمک و شکر

مصرف بیش از اندازه نمک و شکر یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد رادیکال‌های آزاد است. به همین دلیل متخصصان توصیه می‌کنند برای حفظ سلامت خود مصرف این دو ماده را تا حد امکان کاهش دهید.

الکل

الکل و نوشیدنی‌های الکلی مضرات بسیار زیادی برای سلامت فرد دارند. تحقیقات نشان داده است افرادی که بیش از اندازه الکل مصرف می‌کنند، بیشتر در خطر تولید رادیکال‌های آزاد هستند.

فست و فود

فست و فود‌ها به مجموعه غذاهایی گفته می‌شود که بسیار سریع تهیه می‌شود. دلیل مضر بودن این دسته غذاها را می‌توان پخت سریع آن‌ها دانست‌. توجه داشته باشید غذاهایی که با دود پخته می‌شوند نیز گاهی عامل ایجاد رادیکال‌های آزاد هستند.

گوشت قرمز

گوشت قرمز اگر چه بسیار برای بدن مفید است اما زیاده‌روی کردن در مصرف آن به عنوان یکی از عوامل تولید رادیکال‌های آزاد در نظر گرفته شده است. به همین دلیل توصیه می‌شود از مصرف زیاد این گوشت بپرهیزید.

چربی‌های اشباع شده

چربی های اشباع شده که در غذاهایی مانند گوشت قرمز، لبنیات و غذاهای سرخ شده یافت می شوند، می‌توانند رادیکال های آزاد را تولید کنند. بنابراین بهتر است از مصرف غذاهای بسیار چرب بپرهیزید.

مواد غذایی فرآوری شده

مواد غذایی فرآوری شده به دلیل استفاده از نیترات به عنوان نگهدارنده، می‌تواند تولید رادیکال‌های آزاد را در بدن افزایش دهد.

مطلب پیشنهادی: رژیم غذایی ضد سرطان

روش‌های کاهش اثر رادیکال آزاد

متاسفانه باید بگوییم که نمی‌توان تولید رادیکال‌های آزاد را قطع کرد اما این امکان وجود دارد که اثر آن‌ها را کاهش داد. برای کاهش اثر رادیکال آزاد بر سلامت کافی است به نکات زیر توجه داشته باشید:

داشتن سبک زندگی سالم

داشتن یک زندگی سالم می‌تواند نقش بسیاری در کاهش اثر رادیکال‌های آزاد داشته باشد. حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در روز، 7-8 ساعت خواب با کیفیت در شب، عدم مصرف دخانیات و الکل و همچنین استفاده از مدیتیشن و یوگا می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد.

مصرف مکمل‌ها و مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان

آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند اثرات رادیکال آزاد را کاهش دهند. مصرف مکمل‌های ویتامین C، ویتامین E، بتاکاروتن و سلنیوم یا مصرف میوه‌هایی چون توت‌ها، مرکبات، سیب، انار، کیوی و انگور، آجیل و دانه‌ها چون بادام، گردو، تخم کتان و تخم چیا، چای سبز، عدس، لوبیا، نخود و همچنین سبزیجاتی مانند گوجه‌فرنگی، اسفناج، کلم بروکلی، هویج، کدو تنبل و سیب‌زمینی می‌تواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد.

دوری از مواد شیمیایی

سعی کنید تا حد امکان از مواد شیمیایی دور بمانید حتی اگر نیاز است از مواد شیمیایی استفاده کنید، از دستکش و ماسک هنگام کار بهره بگیرید.

دوری از آلودگی‌ هوا و اشعه UV

 از کرم ضد آفتاب، عینک آفتابی و کلاه و همچنین ماسک در خارج از خانه استفاده کنید.

مطلب پیشنهادی: تاثیر کرم ضد آفتاب بر چروک صورت

سخن پایانی

در این مطلب به بررسی رادیکال‌های آزاد پرداختیم و گفتیم که این مولکول می‌تواند چه اثرات منفی بر روی سلامتی داشته باشد. همچنین گفته شد که اصلاح تغذیه و پرهیز از مواد غذایی ناسالم می‌تواند بدن شما را در برابر این نوع مولکول مقاوم کند.

اگر می‌خواهید از خطرات بیماری‌های ایجاد شده توسط رادیکال‌های آزاد در امان بمانید، ضروری است که به تغذیه خود بسیار توجه داشته باشید. اگر اضافه وزن یا کاهش وزن دارید و به دنبال راهکاری مطمئن برای دستیابی به وزن ایده‌آل خود هستید، متخصصان ما در غفاری دایت می‌توانند در زمینه تولید یک برنامه غذایی ایده‌آل به شما عزیزان بسیار کمک کنند.