آندومتریوز؛ از تشخیص تا درمان

آندومتریوز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به خود درگیر کرده است. از آنجایی که این بیماری با درد زیاد، خونریزی و در نهایت از دست دادن قدرت باروری همراه است، شناخت علائم و راهکارهای درمانی آن بر هر بانویی ضروری است. جالب است بدانید که این بیماری تنها جسم فرد را به خود درگیر نمی‌کند ممکن است موجب بروز علائم جبران‌ناپذیر روحی و روانی شود. با اینکه تحقیقات برای یافتن علل ابتلا به این بیماری و تنظیم راهکارهای اصولی‌تر ادامه دارد اما باید بگوییم این بیماری در جامعه پزشکی امروز قابل کنترل است.

آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز یک اختلال حاد و پیچیده در سیستم رحمی است که در آن بافتی مشابه بافت داخلی رحم، به نام آندومتر، خارج از محل طبیعی خود رشد می‌کند. این وضعیت آنقدر پیش می‌رود تا لوله‌های فالوپ، بافت‌های لگن و حتی تخمدان‌ها که به طور معمول در فرایند تولید تخمک و تخمک گذاری نقش دارند را تحت تاثیر قرار دهند و باعث تشکیل کیسه‌ها و توده‌های غیرطبیعی مانند کیست‌های اندومتریوما و آندومتریوز شود.

جالب است بدانید یکی از عوارض جانبی آندومتریوز، نفوذ آندومتر به بافت پوشاننده لگن است که می‌تواند منجر به چسبندگی بافت‌ها و اندام‌های داخلی شود. این وضعیت می‌تواند عملکرد باروری را تحت تاثیر قرار داده  و حتی منجر به ناباروری شود. تحقیقات بسیاری در زمینه آندومتریوز و اثرات آن بر باروری، روش‌های تشخیص و درمان آن و راه‌های بهبود و مدیریت این اختلال انجام شده است که دست پزشکان را در انتخاب یک درمان اصولی باز می‌گذارد. مهمترین نشانه های ابتلا به آندومتریوز عبارتند از:

• درد در ناحیه لگن
• احساس درد حین رابطه جنسی
• ناباروری
• قاعدگی های سنگین
• لکه بینی در قاعدگی
• درد هنگام دفع مدفوع یا ادرار

مطلب پیشنهادی: علائم و درمان تنبلی تخمدان 

علائم آندومتریوز رحم

آندومتریوز مانند هر نوع بیماری دیگر با یک سری علائم همراه است که به پزشک در تشخیص صحیح این بیماری کمک می‌کند. این علائم را می‌توان به دو دسته علائم شایع و علائم نادر تقسیم‌بندی کرد.

توجه داشته باشید لزومی نیست زنان مبتلا به این عارضه تمامی علائمی که در ادامه گفته می‌شود را داشته باشند. برخی از علائم ابتلا به آندومتریوز در بیشتر بانوان مبتلا دیده می‌شود. از مهم‌ترین این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- درد لگن

درد لگن شایع‌ترین علامت این است که می.تواند قبل، حین و بعد از قاعدگی رخ دهد. توجه داشته باشید که درد ممکن است به سایر قسمت‌های بدن مانند کمر، ران‌ها یا پاها انتشار یابد.

۲- درد در هنگام رابطه جنسی

بیشتر بانوان مبتلا به این بیماری درد در هنگام دخول یا بعد از آن را تجربه می‌کنند.

۳- ناباروری

آندومتریوز یکی از علل شایع ناباروری در زنان است.

۴- قاعدگی.های سنگین

خونریزی شدید قاعدگی که بیش از 7 روز طول بکشد یا نیاز به تعویض مکرر پد یا تامپون داشته باشد، ممکن است یکی از علائم آندومتریوز باشد.

۵- لکه بینی بین قاعدگی

خونریزی یا لکه بینی بین قاعدگی یکی از متداول‌ترین علائم آندومتریوز محسوب می‌شود.

۶- درد هنگام دفع مدفوع یا ادرار

 این علامت می تواند نشان دهنده وجود ضایعات آندومتریوز در روده یا مثانه باشد.

دیگر علائم

خستگی، اختلالات گوارشی، اختلالات خلقی و بی‌حوصلگی می‌توانند از دیگر علائم نادر ابتلا به این بیماری دردناک باشند.

 علل آندومتریوز

علت دقیق آندومتریوز هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این وجود، نظریه‌های مختلفی در خصوص عوامل احتمالی دخیل در این بیماری وجود دارد که در ادامه به بررسی اجمالی آنها می‌پردازیم:

قاعدگی معکوس

در این نظریه، خون قاعدگی به جای خروج از بدن از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن باز می‌گردد. سلول‌های آندومتر موجود در این خون می‌توانند به اندام‌های لگن چسبیده و رشد کنند.

تبدیل سلول‌های صفاقی

صفاق، غشایی است که حفره لگن را پوشانده است. در این نظریه، سلول‌های صفاقی تحت تاثیر هورمون‌ها به سلول‌های آندومتر تبدیل می‌شوند.

انتقال سلول‌های آندومتر

در این نظریه، سلول‌های آندومتر از طریق سیستم لنفاوی یا جریان خون به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌شوند.

عوامل ژنتیکی

سابقه خانوادگی آندومتریوز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که جهش‌های ژنی خاصی ممکن است در بروز آندومتریوز نقش داشته باشند.

عوامل محیطی

برخی از تحقیقات نشان داده است قرار گرفتن در معرض سموم خاص، استرس و اضطراب، کم تحرکی و تغذیه نامناسب ممکن است خطر ابتلا به آندومتریوز را افزایش دهد.

 عمل جراحی

از دیگر علل ابتلا به این عارضه می‌تواند به سابقه جراحی لگن، مانند سزارین اشاره کرد.

انواع عارضه آندومتریوز کدامند؟

بر اساس محل استقرار سلول‌های آندومتر خارج از رحم، آندومتریوز را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم‌بندی کرد: 

 

• آندومتریوز صفاقی سطحی: در این نوع آندومتریوز، ضایعات در صفاق (لایه‌ای که حفره لگن را پوشش می‌دهد) شکل می‌گیرد.
•  آندومتریوما (ضایعه تخمدانی): شایع‌ترین آندومتریوز است که به شکل کیست‌های تیره و پر از مایعی که به کیست‌های شکلاتی نیز مشهورند، دیده می‌شود. این کیست‌ها به عمق تخمدان‌ها نفوذ می‌کنند و به درمان‌های موجود عمدتا پاسخگو نیستند و حتی ممکن است بافت‌های سالم تخمدان را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
• آندومتریوز صفاقی عمیق: در این نوع آندومتریوز، سلول‌ها در زیر صفاق رشد می‌کنند و ممکن است علاوه بر آندومتریوز رحم، اندام‌های نزدیک به رحم از جمله روده‌ها یا مثانه را نیز درگیر کنند. کمتر از ۵ درصد زنان مبتلا این نوع آندومتریوز را تجربه می‌کنند.

بهترین روش تشخیص 

تشخیص آندومتریوز به دلیل شباهت علائم آن با سایر بیماری‌ها دشوار است و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا یک زن به درستی تشخیص داده شود. معمولا پزشک معالج پس از بررسی علائم و سابقه پزشکی بیمار، معاینه لگن انجام می‌دهد. در صورت وجود احتمال آندومتریوز، از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، ام آر آی یا سی تی اسکن برای بررسی دقیق‌تر اندام‌های داخلی لگن استفاده می‌شود. در نهایت، لاپاراسکوپی، که یک روش جراحی کم تهاجمی است، می‌تواند به طور قطعی وجود آندومتریوز را تایید کند.

لازم به ذکر است که هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص قطعی آندومتریوز وجود ندارد و تشخیص نهایی بر اساس مجموعه‌ای از معاینات، آزمایش‌ها و یافته‌های بالینی انجام می‌شود.

درمان بیماری آندومتریوز

حالا که به بررسی بیماری آندومتریوز و علائم آن پرداختیم ممکن است این سوال در ذهن شما شکل بگیرد که این بیماری را چگونه می‌توان درمان کرد؟

در پاسخ باید بگوییم که راهکارهای بسیاری برای درمان این عارضه در نظر گرفته شده است. اینکه شما تصمیم بگیرید کدام یک از این راهکارها را پیاده سازی کنید به شرایط جسمی‌تان و نظر پزشک بستگی دارد. از مهم‌ترین راهکارهای درمان آندومتریوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

داروهای مسکن

از آنجایی که بیماران مبتلا به این عارضه درد بسیاری را به خصوص در هنگام پریودی تجربه می‌کنند، پزشک ممکن است داروهای مسکنی مانند ناپروکسن و ایبوپروفن را برای کاهش درد تجویز کند.

هورمون درمانی

درمان آندومتریوز با استفاده از هورمون‌ها می‌تواند به کنترل بیماری و کاهش درد و خونریزی کمک کند. این درمان می‌تواند شامل مواردی مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی، هورمون‌های کنترل‌کننده تخمدانی، هورمون‌های استروژن و پروژسترون و همچنین قرص‌های ضد بارداری باشد.

جراحی برداشتن کاشت‌های سلولی آندومتریوز

اگر مبتلا به آندومتریوز هستید و قصد بارور شدن را دارید، انجام جراحی برداشتن کاشت‌های سلولی آندومتریوز با حفظ رحم و تخمدان‌ها می‌تواند احتمال موفقیت شما را افزایش دهد. در برخی موارد، روش جراحی لاپاراسکوپی نیز می‌تواند به حل مشکل کمک کند. در مواردی نادر دیده می‌شود که از جراحی باز شکمی نیز استفاده می‌شود.

هیسترکتومی

اگرچه هیسترکتومی و اوفورکتومی از جمله روش‌های موثر درمانی برای آندومتریوز هستند، اما پزشکان عموما تمرکز خود را بر روی برداشتن دقیق و کامل بافت‌های آندومتریوز قرار می‌دهند تا قدرت باروری زنان حفظ شود. برداشتن تخمدان‌ها ممکن است باعث کمبود هورمون‌های تولید شده توسط آنها و یائسگی شود که می‌تواند به بیماری‌های قلبی و عروقی، شرایط متابولیک، و مرگ زودرس منجر شود. برداشتن رحم در مواردی مانند خونریزی شدید در قاعدگی، درد‌های شدید ناشی از گرفتگی رحم، و در افرادی که نمی‌خواهند باردار شوند، ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.

درمان در طب سنتی

در طب سنتی برای درمان آندومتریوز، از روش‌های مختلفی مانند مصرف گیاهان دارویی، تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی استفاده می‌شود. برخی از گیاهان دارویی که برای این منظور به کار می‌روند عبارتند از: رازیانه، زنجبیل، زردچوبه، بومادران و زعفران. همچنین، توصیه می‌شود که افراد مبتلا به آندومتریوز از مصرف غذاهای چرب، کافئین و الکل خودداری کنند و به طور منظم ورزش کنند.

توجه داشته باشید که اثربخشی این روش‌ها به طور کامل اثبات نشده است و ممکن است برای همه افراد مفید نباشد. قبل از استفاده از هر گونه روش درمانی، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

مطلب پیشنهادی: مزایا و معایب کاپ قاعدگی

عوارض جانبی این عارضه چیست؟

عدم درمان ناباروری ممکن است عوارض بسیار زیادی را برای فرد بیمار به دنبال داشته باشد. به همین دلیل نیز توصیه می‌شود تا اقدامات لازم برای رهایی از این بیماری صورت گیرد. از مهم‌ترین عوارض آندومتریوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ناباروری

ناباروری یکی از شایع‌ترین عوارض آندومتریوز است که به دلیل انسداد لوله‌های فالوپ یا اختلال در تخمک‌گذاری رخ می‌دهد.

درد مزمن

تقریبا می‌توان گفت بیش از ۸۰ درصد بیماران مبتلا به آندومتریوز درد لگن، درد در هنگام مقاربت، درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع و درد عضلانی و مفصلی را تجربه خواهند کرد.

مشکلات روده و مثانه

عدم درمان این بیماری ممکن است مشکلاتی چون یبوست، اسهال، نفخ، تکرر ادرار و درد هنگام دفع ادرار را برای فرد بیمار به همراه داشته باشد.

مطلب پیشنهادی: تکرر ادرار در بارداری

مشکلات سلامت روان

آندومتریوز حتی می‌تواند بر سلامت روحی شما نیز اثر بگذارد و موجب افسردگی، اضطراب، تغییرات خلقی و کاهش کیفیت زندگی شود.

عوارض نادر

این بیماری ممکن است منجر به عوارض نادری چون خونریزی داخلی، چسبندگی اندام‌های لگنی و مشکلات باروری در دوران بارداری شود.

رابطه آندومتریوز و ناباروری

همان گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، آندومتریوز، رشد بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم در خارج از رحم می‌باشد. این بیماری می‌تواند با ناباروری در زنان ارتباط داشته باشد. با اینکه دلیل این ارتباط به طور کامل شناخته نشده است اما محققان بر این باورند که این عارضه به دلیل ایجاد التهاب، چسبندگی و زخم در لگن، لوله‌های رحم و تخمدان‌ها، مسیر تخمک را مسدود کرده، کیفیت تخمک و اسپرم را تحت تاثیر قرار داده و لانه‌گزینی جنین را دشوار می‌کند.

لازم به ذکر است که ناباروری در 30 تا 50 درصد زنان مبتلا به آندومتریوز رخ می‌دهد، اما با درمان مناسب می‌توان شانس بارداری را افزایش داد.  روش‌های درمانی شامل داروهای هورمونی، جراحی و لقاح مصنوعی (IVF) برای کسانی که قصد بارداری دارند، بسیار مناسب است.

مطلب پیشنهادی: قرص استروژن و پروژسترون

رژیم غذایی مناسب افراد مبتلا به آندومتریوز

دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند نقش بسیار زیادی در کاهش علائم آندومتریوز داشته باشد.

متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند افرادی که از این عارضه رنج می‌برند، با تمرکز بر میوه‌ها و سبزیجات (توت فرنگی، تمشک، گوجه‌فرنگی، اسفناج، کلم پیچ و کلم بروکلی)، غلات کامل (نان و غلات سبوس‌دار) و چربی‌های سالم (روغن زیتون، آووکادو و مغزها) و همچنین محدود کردن گوشت قرمز، غذاهای فرآوری شده، شکر تصفیه شده و چربی‌های اشباع شده و ترانس نقش بسیار زیادی در کاهش التهاب، افزایش فیبر و اسیدهای چرب امگا 3 داشته باشند.

مطلب پیشنهادی: بهترین چربی های مفید برای بدن

نتیجه‌گیری

در این مطلب به بررسی بیماری آندومتریوز پرداختیم و هر آنچه که لازم بود در رابطه با این بیماری بدانید را بررسی کردیم. توجه داشته باشید که برخورداری از یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند نقش بسیاری در کاهش علائم و درد ناشی از این بیماری داشته باشد. بنابراین کسانی که از این عارضه رنج می‌برند، در کنار سایر روش‌های درمانی می‌توانند از تغذیه مناسب نیز بهره ببرند تا نتایج دلخواه حاصل شود.‌