آشنایی با گیاه اسفرزه ( 10 خاصیت درمانی + عوارض)

به موضوع جالبی در دنیای گیاهان خوش آمدید! در اینجا ما درباره یکی از گیاهان پرطرفدار و معجزه آسای دنیای گیاهان صحبت خواهیم کرد: "اسفرزه"، گیاهی علفی، چند ساله و به ارتفاع 10 سانتی متر. برگ‌های این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کرک دار است که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شده‌اند. گل‌های اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانه‌ای به ارتفاع 2 سانتی متر بر روی دم گل‌هایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفته‌اند.

قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، دانه‌های آن است که قایقی شکل و نهایتاً تا سه میلی‌متر طول دارند. دانه‌های گیاه به رنگ خاکستری مایل به صورتی بوده که دارای خطی قهوه‌ای رنگ در طول قسمت مقعر می‌باشند. جالب است بدانید زمان جمع آوری این دانه‌ها، اواسط تابستان است.

اسفرزه اصلی‌ترین منبع فیبر محلول در جهان بوده و به دلیل خواص بی‌شماری که دارد، در درمان بسیاری از بیماری‌ها مؤثر است. این گیاه به دلیل محتوای زیاد فیبر خود، مفید برای کنترل قند خون، کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی می باشد.

بسیاری از مردم به دلیل خواص شفابخش آن برای سلامتی، از این گیاه معجزه آسا استفاده می‌کنند. در این مطلب از غفاری دایت، ما قصد داریم که در مورد خصوصیات و خواص شفابخش اسفرزه بیشتر بدانیم و با فواید درمانی و معجزه آسای گیاه اسفرزه آشنا شویم.

اسفرزه از کجا آمده و در کجا رشد می کند؟ تاریخچه و منبع جغرافیایی

اسفرزه (به انگلیسی:fleawort) با نام علمی Plantago ovata گیاهی از خانواده چاشنیان (Plantaginaceae) و جنس اسفرزه (Plantago) است. این گیاه در مناطق گرمسیری و معتدل قاره‌ای و آسیای مرکزی و به ویژه در ایران، هند، پاکستان و افغانستان و همچنین در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی یافت می‌شود.

این گیاه، بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای هم جوار نیز کشت می‌شود و از ایران، پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد. اسفرزه در نواحی گسترده‌ای از شمال ایران از دشت گرگان گرفته تا رودبار (بین چالوس و رشت)، گیلان بین منجیل و پاچنار (مسیر قزوین تا رشت)، لرستان، کردستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، ایلام، پشت کوه مهران، شوش، فارس (تخت جمشید و لار)، کرمان (نزدیک بم)، مسجد سلیمان و بوشهر ایران، به وفور دیده می شود. 

استفاده از اسفرزه به دوران باستان باز می‌گردد و در ادبیات قدیمی ایران نیز اشاره‌هایی به خواص درمانی این گیاه وجود دارد. استفاده آن در اروپا، آمریکای شمالی، هندوستان و نیوزیلند بسیار زیاد بوده و چون انگلیسی‌ها این گیاه را در بسیاری از جاها گسترش داده‌اند، به نام پای مرد انگلیسی مشهور شده است.

در طول تاریخ، اسفرزه به عنوان یک داروی طبیعی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند: یبوست، سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی، التهابات دستگاه گوارش و پوستی به کار رفته است و در حال حاضر، به عنوان یک مکمل غذایی و داروی گیاهی در سراسر جهان شناخته می شود.

ترکیبات گیاه اسفرزه

ترکیبات مهمی که در اسفرزه وجود دارند، شامل فیبر، مواد معدنی مانند پتاسیم، کلسیم و آهن، ویتامین‌های گروه B، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های نامحلول می‌باشند. همچنین از ترکیبات دیگر این گیاه می‌توان به ساپونین‌ها، اسلووین، پلی‌ساکاریدها، فنول‌ها و تانن‌ها اشاره کرد. همه این ترکیبات باعث شده است که اسفرزه به عنوان یک داروی گیاهی و مکمل غذایی موثر در درمان بسیاری از بیماری‌ها شناخته شود.

موسیلاژ به میزان 20 تا 30 درصد بر روی دانه‌های اسفرزه قرار گرفته است و تا 85 درصد حاوی آرابینوکسیلاز و مقدار کمی رامنوز می‌باشد که در اثر هیدرولیز، تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د - گالاکتوز، د - گالاکتورونیک اسید می‌نماید. همچنین دانه‌های این گیاه دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند.

اثرات درمانی اسفرزه چیست؟ از رفع یبوست تا تقویت سیستم ایمنی بدن

مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسفرزه عبارتند از: ضد باکتری، ضد سرطان، ضد تب، آلرژی زا، ملیّن، هضم کننده ادرارآور، نفخ زا، محافظ کبد، بالا برنده‌ی فشار خون، کاهش دهنده‌ی کلسترول، کاهش دهنده‌ی قند خون، پایین آورنده‌ی پر فشاری خون، قابض، کاهش دهنده‌ی اسید اوریک و مسهل.

• رفع یبوست: مهم‌ترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است. این گیاه به دلیل داشتن الیاف بالا، می‌تواند به عنوان یک داروی طبیعی برای رفع یبوست استفاده شود .برای درمان یبوست با این گیاه، باید دانه‌ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود؛ چرا که موسیلاژ سطح دانه‌ها، برای حجیم شدن، احتیاج به آب زیادی دارد تا عملکرد آن به حداکثر برسد. هر دانه 10 برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی ژلاتینی درمی‌آید و این لعاب منشاء شفابخشی آن در موارد اسهال و یبوست می‌باشد.
• کاهش قند خون: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف اسفرزه می‌تواند به کاهش قند خون در بیماران دیابتی کمک کند.
• کاهش کلسترول: مصرف این گیاه می‌تواند به کاهش سطح کلسترول و چربی خون کمک کند. آزمایش‌ها نشان داده است که مصرف روزانه، 15 گرم از اسفرزه در مدت دو هفته، می‌تواند باعث کاهش 5 درصد کلسترول گردد. آثار دیگر اسفرزه، شامل اثرات ضد سرفه و ضد التهاب دستگاه گوارش است.
• درمان التهاب‌های دستگاه گوارش: این گیاه به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی، می‌تواند در درمان برخی از التهاب‌های دستگاه گوارش مانند زخم معده و دوازده‌ها، کولیت التهابی و اسهال کمک کند.
• بهبود سلامت قلب: برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف این گیاه می‌تواند به بهبود سلامت قلب کمک کند و از بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری کند.
• درمان بیماری‌های پوستی: مصرف اسفرزه می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌های پوستی مانند آکنه، پسوریازیس و اگزما موثر باشد.
• تقویت سیستم ایمنی: این گیاه به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی، می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند.

10 خاصیت درمانی اسفرزه که نمی دانستید!

1. آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، چون اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می‌سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خون‌ریزی بواسیر نافع است.

1.  آن را با عناب در آب بخیسانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید. خارش قسمت‌های زنانه یا واژینال را برطرف می‌سازد.
2. آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می‌باشد.
3. 20 گرم در یک لیوان آب جوشانده و 4 روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است.
4. اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام 100 گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپ‌خوری آن را در 2 لیوان آب حل کرده و مصرف کنیم برای رفع خارش بدن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است. شروع و مصرف ناگهانی، و مقدار نسبتاً زیاد اسفرزه ممکن است باعث نفخ شدید و بزرگ شدن شکم گردد؛ از این رو برای جلوگیری از این مسأله، می‌توان از مقدار یک بار در روز، اسفرزه استفاده کرد و کم کم به سه بار در روز رسانید
5. هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک لیوان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان می‌کند، از خون‌ریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می‌نماید.
6. آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهال‌های طولانی و مزمن را درمان می‌کند.
7. لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می‌کند و اگر آب آن را در دهان نگه دارید برفک و سوختگی و تاول و زخم‌های دهان را درمان می‌کند.
8. آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می‌کند.
9.  آن را با شیر مادر دختردار خمیر نموده و ضماد اندازید. خنازیر (غده‌های سخت که در گردن و زیر گلو پیدا می‌شود) را درمان می‌کند.
10. گل ختمی کوبیده را با لعاب آن مخلوط کنید و بر پیشانی بمالید. سردردی که از آفتاب باشد را تسکین می‌دهد.

بهترین زمان مصرف اسفرزه و طریقه استفاده از آن

بهترین زمان برای مصرف اسفرزه، صبح و شب قبل از خواب است. در مصرف این گیاه، بهتر است با شروع بازرسی کمترین مقدار ممکن را مصرف کرده و سپس به تدریج حجم مصرف را افزایش داده و در نهایت به میزان مطلوب رسید. همچنین، بهتر است در هنگام مصرف این گیاه، حتماً به میزان کافی آب میل کنید تا از خشکی دهان و سوء هاضمه جلوگیری شود.

طریقه مصرف اسفرزه هم به دو صورت پودر و بذر وجود دارد. در صورتی که اسفرزه را به صورت پودر استفاده می‌کنید، معمولاً به صورت یک قاشق چایخوری پودر را در آب یا شیر مخلوط کرده و سپس نوشیدن می‌کنید. اما اگر از بذر اسفرزه استفاده می‌کنید، می‌توانید آن را به صورت خشک یا با حل شدن در آب مصرف کنید. به هر حال، در هر دو حالت بهتر است دستورالعمل‌های روی بسته را رعایت کنید و از میزان مصرف بیش از حد اجتناب کنید.

• نحوه نگهداری آن چگونه است؟ در صورتی که دانه‌ها را پودر کنیم، حداکثر باید تا 24 ساعت آن‌ها را مصرف کنیم.

مقدار مصرف آن چقدر باید باشد؟

برای بزرگسالان:

 10 گرم (یک قاشق غذاخوری پُر) را در استکان ریخته و مقداری آب روی می‌ریزیم؛ سپس آن را میل می‌کنیم. بلافاصله با کمی بعد از آن، یک یا دو لیوان آب دیگر میل می‌کنیم؛ چون موسیلاژهای اسفرزه، مقدار زیادی آب جذب می‌کند تا متورم شود؛ لذا در زمان خوردن آن باید مایعات زیادی مصرف شود تا عملکرد آن بهتر گردد.

برای بچه‌ها:

می‌توان نصف این مقدار را مصرف نمود. این میزان مصرف را می‌توان صبح و شب تکرار کرد. فرآورده‌های گیاهی فراورده‌های متنوع و زیادی از اسفرزه در بازارهای اروپایی و به خصوص در انگلستان و بازارهای آمریکایی به صورت فرموله شده در دسترس هستند. در آمریکا از آن داروهای ملینی چون Metamucil تهیه می‌گردد که ملین خوبی است.

نکات احتیاط آمیز در مصرف اسفرزه

• مصرف مقدار متوسط اسفرزه، 5/7 گرم در 240 میلی لیتر آب و به میزان 2-1 بار در روز است. برای کودکان 12- 6 ساله، نصف این مقدار باید در نظر گرفته شود و برای کودکان زیر 6 سال، بهتر است با پزشک مشورت شود. یک لیوان آب اضافی، پس از مدتی (نیم یا یک ساعت) باید خورده شود. برای اثرات ایده آل آن، می‌توان 3-2 روز این کار را تکرار کرد.
• مصرف اسفرزه، حتماً باید با خوردن مقادیر مایعات یا آب زیادتر از حد معمولی، صورت گیرد.
• از موسیلاژ اسفرزه در صنایع آرایشی و بهداشتی، به عنوان امولسیون کننده و ضدالتهابات و تحریک پوست، استفاده می‌شود.
• گزارش‌هایی در مورد کاهش جذب بعضی از مواد معدنی (از جمله کلسیم، منیزیم، مس و روی)، ویتامین B12، گلوکزیدهای قلبی و مشتقات کومارین‌ها با مصرف اسفرزه وجود دارد. هم چنین مصرف خوراکی هم زمان اسفرزه باعث کاهش جذب و طول اثر کاربامازپین می‌گردد؛ از این رو باید مصرف این گونه داروها را به طور جداگانه و با حداکثر زمان مصرف، بین این داروها و اسفرزه، تنظیم کرد.
• شروع و مصرف ناگهانی، و مقدار نسبتاً زیاد اسفرزه ممکن است باعث نفخ شدید و بزرگ شدن شکم گردد؛ از این رو برای جلوگیری از این مسأله، می‌توان از مقدار یک بار در روز، اسفرزه استفاده کرد و کم کم به سه بار در روز رسانید و یا می‌توان به جای مصرف زیاد در مدت زمان کم، به مصرف کم‌تر در زمان طولانی‌تر (چندین روز) روی آورد، تا این مشکل پیش نیاید.
• به عنوان ملین و کاهنده کلسترول و احتمالاً پیشگیری سرطان، اسفرزه فی‌نفسه نقشی ندارد بلکه خاصیت ورم کردن و تولید لعاب زیاد آن است که این آثار را ایجاد می‌کند. پس اگر با اسفرزه به قدر کافی آب زیاد خورده نشود، روده‌ها ورم کرده و چون آب مدفوع کاملاً جذب می‌شود برعکس انتظار، خروج مدفوع سخت می‌شود. پس فراموش نشود که با اسفرزه باید آب زیاد خورده شود.
• با این که یبوست ناراحتی عمومی زنان باردار است ولی زنان باردار باید از خوردن اسفرزه نظیر سایر ملین‌ها پرهیز کنند و برای رفع یبوست از سایر خوراکی‌های غنی از فیبر و الیاف گیاهی مانند سبزی‌ها، دانه‌های غلات، نان سبوس دار و ... استفاده کنند.
• به کودکان زیر 2 سال نیز نباید داده شود.

نتیجه گیری + پیشنهاد ویژه برای شما

استفاده از اسفرزه به عنوان یک ماده غذایی سالم و مفید در رژیم غذایی، بسیار پرطرفدار است. این گیاه حاوی فیبر بالایی است که به معده کمک می‌کند تا از خوراکی‌ها بهتر هضم شوند و از ایجاد چربی بیش از حد در بدن جلوگیری کند. همچنین، اسفرزه حاوی پروتئین، کربوهیدرات و ویتامین‌های مختلفی از جمله ویتامین C، ویتامین B6 و فولات است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف روزانه اسفرزه می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و چاقی کمک کند. همچنین، مصرف اسفرزه می‌تواند به بهبود عملکرد روده، کاهش التهابات بدن و بهبود سلامت پوست کمک کند.

در رژیم غذایی، می‌توان از اسفرزه به عنوان یک ماده غذایی اصلی یا به صورت مکمل به رژیم غذایی اضافه کرد. برای مصرف بهتر، می‌توان اسفرزه را به عنوان یک تکه خوراکی درون سالاد‌ها، سوپ‌ها یا غذاهای پخته شده استفاده کرد. همچنین، می‌توان به صورت پودر یا کپسول نیز مصرف کرد. با این حال، باید توجه داشت که مصرف اسفرزه در برخی افراد ممکن است باعث عوارض جانبی شود و بهتر است قبل از استفاده، با پزشک خود مشورت کنید.

برای دریافت رژیم خود، همین حالا بر روی رژیم اختصاصی من کلیک کنید و برای کسب اطلاعات بیشتر با کلیک بر روی غفاری دایت، وارد سایت اصلی شوید.

سوالات متداول

اسفرزه چیست؟

اسفرزه گیاهی است که از خانواده سفرزه‌ایان بوده و در برخی مناطق جهان به عنوان "اسپغول دانه‌ای" نیز شناخته می‌شود. از آنجایی که این گیاه از طریق دانه‌های کوچکش مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسیاری از مردم به دلیل خواص شفابخشش از آن استفاده می‌کنند.

خواص درمانی اسفرزه چیست؟

اسفرزه به دلیل داشتن محتوای بالای فیبر و محلول در آب، برای کنترل قند خون، کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی مفید است. همچنین این گیاه می‌تواند در درمان یبوست، دیابت، التهاب روده و بسیاری از مشکلات گوارشی دیگر مورد استفاده قرار بگیرد.

اسفرزه چگونه باید مصرف شود؟

در صورتی که می‌خواهید از خواص درمانی اسفرزه بهره‌مند شوید، می‌توانید آن را به عنوان یک مکمل غذایی در رژیم غذایی خود به‌کار ببرید. همچنین می‌توانید دانه‌های خشک شده گیاه را با آب مخلوط کرده و به صورت ژل یا لعاب به مصرف برسانید.

آیا مصرف اسفرزه برای همه مفید است؟

اگرچه اسفرزه برای بسیاری از افراد مفید است، اما برای برخی افراد مانند کسانی که به طور متوسط دچار مشکلات گوارشی یا دارای بیماری‌های خاصی مانند سنگ کلیه هستند، ممکن است مصرف این گیاه مشکلاتی برای آنها ایجاد کند. همچنین برخی افراد ممکن است به این گیاه حساسیت داشته باشند، بنابراین قبل از مصرف آن، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

لعاب اسفرزه (پسیلیوم) برای زیبایی پوست و مو چه خاصیتی دارد؟

لعاب اسفرزه (پسیلیوم) به دلیل حاوی الیاف قوی و موثر، می‌تواند برای بهبود وضعیت پوست و مو مفید باشد. این الیاف قادرند ترشح چربی را کاهش داده و پوست را از سموم و آلودگی‌های محیطی تمیز کنند. همچنین، این الیاف باعث افزایش حجم مایعات بدن می‌شوند و برای پوست، به عنوان یک ماده نرم‌کننده و آبرسان عمل می‌کنند.

به علاوه، مصرف لعاب اسفرزه می‌تواند بهبود رشد مو و جلوگیری از ریزش آنها را به دنبال داشته باشد. به این صورت که این الیاف به پوست سر کمک می‌کنند تا مواد غذایی بهتری را دریافت کنند و باعث تقویت ریشه مو می‌شوند. به هر حال، مصرف لعاب اسفرزه به تنهایی نمی‌تواند به مشکلات پوست و مو پایان دهد و باید با رعایت تغذیه مناسب، آب‌دهی کافی و استفاده از محصولات مراقبت از پوست و مو همراه شود.

آیا مصرف اسفرزه در هنگام بارداری مشکلی ایجاد می‌کند؟

مصرف اسفرزه در هنگام بارداری باید با احتیاط انجام شود. هر چند این گیاه می‌تواند برای بسیاری از زنان باردار مفید باشد، اما مصرف آن در برخی موارد مشکلاتی مانند افزایش قرمزی پوست، تب و خارش را ایجاد کند. بنابراین بهتر است قبل از مصرف آن، با پزشک خود مشورت کنید.

آیا مصرف این گیاه در هنگام شیردهی مشکلی ایجاد می‌کند؟

مصرف اسفرزه در هنگام شیردهی باید با احتیاط انجام شود. هر چند این گیاه برای بسیاری از زنان شیرده مفید است، اما برخی ممکن است به این گیاه حساسیت داشته باشند و مصرف آن برای آنها مشکل ایجاد کند.